احکام قابل فرجام خواهی

تاحالا شده حکمی از دادگاه بگیرید و حس کنید حق تون ضایع شده یا توش اشتباهی هست؟ خب، اگه این حس رو داشتین، باید بدونین که همیشه راه اعتراض نیست و یه جاهایی دیگه فقط یه راهی به اسم «فرجام خواهی» می مونه. فرجام خواهی یعنی پرونده شما بره دیوان عالی کشور تا از نظر قانونی و شرعی، رای دوباره بررسی بشه، البته نه اینکه از اول به ماهیت دعوا رسیدگی کنن، بلکه فقط ببینن قاضی تو صادر کردن حکم درست عمل کرده یا نه.

تو دنیای پیچیده قانون، دونستن اینکه چه رای هایی رو میشه فرجام خواهی کرد، از نون شب واجب تره. خیلی ها فکر می کنن بعد از تجدیدنظرخواهی دیگه پرونده تمومه و کاری نمیشه کرد، در حالی که برای بعضی از احکام، یه مرحله مهم دیگه هم هست که می تونه سرنوشت پرونده رو عوض کنه. ما اینجا هستیم تا با زبانی ساده و خودمونی، همه پیچ وخم های «احکام قابل فرجام خواهی» رو براتون روشن کنیم و بگیم کی، کجا و چطور می تونید از این حق قانونی تون استفاده کنید.

فرجام خواهی چیه اصلاً؟ فرقش با تجدیدنظرخواهی چیه؟

بیایید رک و راست بریم سر اصل مطلب. وقتی یه رای از دادگاه صادر میشه، اگه طرفین بهش اعتراض کنن، معمولاً اول میره دادگاه تجدیدنظر استان. تو تجدیدنظر، پرونده یک بار دیگه، هم از نظر شکلی (یعنی اینکه آیا مراحل قانونی درست طی شده؟) و هم از نظر ماهوی (یعنی اینکه کی حق داره و کی نداره؟) بررسی میشه. در واقع، انگار از اول دارن به دعوا نگاه می کنن.

اما فرجام خواهی داستانش فرق داره. فرجام خواهی مرحله ای بعد از تجدیدنظرخواهی یا وقتیه که رای دادگاه بدوی قطعی شده و دیگه نمیشه تجدیدنظرخواهی کرد. اینجا دیگه دیوان عالی کشور به ماهیت دعوا و اینکه کی حق داره، کاری نداره. یعنی دیگه نمی ره سراغ سندها و شهود و ادله و این حرفا. کارش فقط اینه که ببینه رایی که دادگاه های پایین تر صادر کردن، با قوانین و شرع مطابقت داره یا نه. یه جورایی دیوان عالی کشور، ناظر و کنترل کننده ست.

رسیدگی شکلی یعنی چی؟

وقتی می گیم دیوان عالی کشور رسیدگی شکلی می کنه، یعنی به این چیزا نگاه می کنه:

• آیا دادگاه پایین تر، صلاحیت رسیدگی به اون پرونده رو داشته؟ (مثلاً یه پرونده حقوقی مهم رو دادگاه خانواده بررسی نکرده باشه).
• آیا قاضی، قوانین رو درست اجرا کرده؟ (مثلاً برای یه جرم خاص، مجازات قانونی رو داده باشه، نه کمتر و نه بیشتر).
• آیا توی مراحل دادرسی، اصول و قواعد قانونی رعایت شده؟ (مثلاً به طرفین دعوا اجازه دفاع داده شده باشه یا ابلاغ ها درست انجام شده باشه).

پس، دیوان عالی کشور دنبال اینه که ببینه آیا قانون درست اجرا شده یا نه. اگه ببینه ایرادی هست، رای رو نقض می کنه و پرونده رو برای رسیدگی دوباره به شعبه دیگه ای میفرسته.

مقایسه فرجام خواهی و تجدیدنظرخواهی

برای اینکه بهتر تفاوت این دو رو متوجه بشید، بذارید توی یه جدول کنار هم بذاریمشون:

ویژگی	تجدیدنظرخواهی	فرجام خواهی
مرجع رسیدگی	دادگاه تجدیدنظر استان	دیوان عالی کشور
نوع رسیدگی	هم شکلی، هم ماهوی (دوباره به اصل دعوا رسیدگی میشه)	فقط شکلی (بررسی انطباق رای با شرع و قانون)
آرای قابل اعتراض	آرای غیرقطعی (اغلب احکام بدوی)	آرای قطعی (احکام بدوی قطعی شده یا احکام تجدیدنظر)
هدف	اصلاح رای اشتباه (هم در ماهیت، هم در شکل)	تضمین اجرای صحیح قوانین و شرع در رای

فرجام خواهی اصلی و تبعی

فرجام خواهی خودش دو مدل داره: اصلی و تبعی. بیایید ببینیم اینا چی هستن:

• فرجام خواهی اصلی: این همون چیزیه که عموم مردم ازش صحبت می کنن. یعنی یکی از طرفین دعوا، مستقیم میاد و دادخواست فرجام خواهی رو ثبت می کنه.
• فرجام خواهی تبعی: این مدل یه مقدار خاص تره. فرض کنید شما (فرجام خواه اصلی) از یه رای فرجام خواهی می کنید. طرف مقابل شما (فرجام خوانده) می تونه تا قبل از تموم شدن مهلت فرجام خواهی شما، بیاد و اون هم نسبت به همون رای، فرجام خواهی کنه. حتی اگه مهلت فرجام خواهی خودش تموم شده باشه. ماده 413 قانون آیین دادرسی مدنی این امکان رو پیش بینی کرده. خوبی فرجام خواهی تبعی اینه که اگه فرجام خواهی اصلی به هر دلیلی باطل بشه یا پس گرفته بشه، فرجام خواهی تبعی هم دیگه اثر نداره.

تو پرونده های حقوقی، چه رای هایی قابل فرجام خواهی هستن؟ (ماده 367 و 368 ق.آ.د.م.)

حالا که فهمیدیم فرجام خواهی چیه و فرقش با تجدیدنظرخواهی رو متوجه شدیم، بیاییم ببینیم تو دعاوی حقوقی، چه رای ها و قرارهایی رو میشه برد دیوان عالی کشور. این بخش خیلی مهمه، چون اگه رای شما جزو این موارد نباشه، الکی وقت و هزینه و انرژی تون رو هدر دادین.

احکام دادگاه های بدوی که قطعی شدن (ولی قابل فرجامن!)

ماده 367 قانون آیین دادرسی مدنی لیست این احکام رو داده. یعنی اینا حکم هایی هستن که از دادگاه اول صادر شدن و شما هم تجدیدنظرخواهی نکردین، پس قطعی شدن؛ اما هنوز یه راهی برای اعتراض دارن:

• احکام مالی با خواسته زیاد: اگه موضوع دعوا پول بوده و مبلغ خواسته شما (یا همون پولی که می خواستین) بالای بیست میلیون ریال (2 میلیون تومان) باشه. بله، حتی اگه تجدیدنظرخواهی هم نشده باشه، این حکم قابل فرجام خواهی هست.
• احکام مربوط به وضعیت شخصیه: بعضی از موضوعات خیلی مهم زندگی که به «وضعیت اشخاص» مربوط میشه، همیشه قابل فرجام خواهی هستن، حتی اگه از دادگاه بدوی صادر شده باشن و قطعی شده باشن. اینا شامل:
  • اصل نکاح و فسخ اون (یعنی خود ازدواج یا باطل کردنش)
  • طلاق
  • نسب (مربوط به پدر و مادر و فرزند)
  • حجر (مجنون بودن یا اینکه کسی نتونه امور مالیش رو اداره کنه)
  • وقف، ثلث (یک سوم اموال)، حبس (حبس کردن مال برای مصرف خاص) و تولیت (سرپرستی موقوفه).

  مثلاً، اگه یه حکم طلاق از دادگاه بدوی صادر شده و قطعی شده، باز هم میشه ازش فرجام خواهی کرد.

قرارهای دادگاه بدوی که قابل فرجامن

غیر از احکام، یه سری «قرار» هم هستن که دادگاه بدوی صادر می کنه و اگه قطعی بشن، ممکنه قابل فرجام خواهی باشن. البته یه شرط مهم دارن:

• قرار ابطال یا رد دادخواست: اگه دادگاه به جای اینکه به اصل دعوا رسیدگی کنه، دادخواست شما رو باطل یا رد کرده باشه.
• قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین: یعنی اگه دادگاه اعلام کرده باشه دعوا دیگه قابل پیگیری نیست یا یکی از طرفین اهلیت قانونی برای شرکت تو دعوا رو نداره.

یه نکته خیلی مهم: این قرارها فقط به شرطی قابل فرجام خواهی هستن که اگه دادگاه به جای این قرارها، حکم صادر می کرد، اون حکم خودش قابل فرجام خواهی بود. یعنی اگه دعوا اصلاً از اون دسته دعواهایی نباشه که حکمش فرجام پذیره، قرارهای مربوط به اون هم فرجام پذیر نیستن.

احکام دادگاه های تجدیدنظر استان که قابل فرجامن

حالا بریم سراغ ماده 368 قانون آیین دادرسی مدنی. این ماده میگه رای هایی که خود دادگاه تجدیدنظر استان صادر می کنه، معمولاً دیگه قابل فرجام خواهی نیستن؛ اما باز هم یه سری استثنائات دارن:

• احکام مربوط به وضعیت شخصیه: دقیقاً همون مواردی که برای دادگاه بدوی گفتیم، مثل اصل نکاح و فسخ اون، طلاق، نسب، حجر و وقف. اگه این احکام از دادگاه تجدیدنظر هم صادر بشن، باز هم قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور هستن.

قرارهای دادگاه تجدیدنظر استان که قابل فرجامن

مثل دادگاه بدوی، یه سری قرار از دادگاه تجدیدنظر هم ممکنه قابل فرجام خواهی باشن، با همون شرط مهم:

• قرار ابطال یا رد دادخواست: اگه این قرار از دادگاه تجدیدنظر صادر شده باشه.
• قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین: اگه این قرار از دادگاه تجدیدنظر صادر شده باشه.

یادمون نره: بازم اینجا هم شرطش اینه که اصل حکم مربوط به این قرارها، خودش قابل فرجام خواهی باشه.

تو پرونده های کیفری، کدوم رای ها رو میشه فرجام خواهی کرد؟ (ماده 428 ق.آ.د.ک)

تا اینجا درباره پرونده های حقوقی صحبت کردیم. اما تو پرونده های کیفری (جنایی) هم حق فرجام خواهی وجود داره. اینجا دیگه پای جان، مال و آبروی آدم ها در میونه، پس حساسیت موضوع دو چندان میشه. ماده 428 قانون آیین دادرسی کیفری مشخص کرده که کدوم رای ها رو میشه به دیوان عالی کشور فرستاد.

جرایم سنگین که حتماً قابل فرجامن

اینجا دیگه قاضی تو دادگاه بدوی یا تجدیدنظر هر رایی بده، راهی برای اعتراض تو دیوان عالی کشور هست:

• جرایمی با مجازات های سنگین: اگه مجازات قانونی جرم، سلب حیات (مثل اعدام)، قطع عضو، حبس ابد، یا تعزیر درجه سه و بالاتر (مثلاً حبس بیش از 10 تا 15 سال) باشه.
• جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی: این یعنی جرایمی که به بدن آدم ها صدمه می زنن، مثل ضرب و جرح عمدی، اگه میزان دیه یا ارشی که باید پرداخت بشه، نصف دیه کامل یا بیشتر باشه.

یه سری استثنائات و نکات دیگه

ماده 427 قانون آیین دادرسی کیفری هم یه سری موارد دیگه رو مطرح کرده که به نوعی قابل تجدیدنظر یا فرجام هستن:

• جرایم تعزیری درجه هشت: این جرایم معمولاً مجازات های سبک تری دارن و میشه ازشون تجدیدنظرخواهی یا فرجام خواهی کرد.
• جرایم مستلزم پرداخت دیه یا ارش: اگه میزان دیه یا ارش کمتر از یک دهم دیه کامل باشه، باز هم آرای مربوط به این جرایم قابل تجدیدنظر یا فرجام هستن.

یه نکته دیگه که توی ماده 429 ق.آ.د.ک. اومده، اینه که اگه یه رای شامل چند بخش باشه (مثلاً هم مجازات زندان و هم پرداخت دیه)، اگه یکی از این بخش ها قابل فرجام خواهی باشه، بقیه بخش ها هم که شاید به تنهایی فرجام پذیر نبودن، باهاش قابل فرجام میشن. یعنی اگه بخشی از رای مهمه و میشه بردش دیوان، بقیه هم همراهش میرن.

چه کسانی حق فرجام خواهی کیفری دارن؟

فقط هر کسی نمی تونه بره سراغ فرجام خواهی. ماده 433 ق.آ.د.ک. مشخص کرده که چه افرادی این حق رو دارن:

• محکوم علیه: یعنی همون کسی که رای علیهش صادر شده. وکیل یا نماینده قانونی اون هم می تونن این کار رو انجام بدن.
• شاکی یا مدعی خصوصی: یعنی کسی که ازش جرم واقع شده یا ادعای خسارت داره. وکیل یا نماینده قانونی اون ها هم همین طور.
• دادستان: دادستان هم به عنوان نماینده جامعه، اگه حس کنه رایی خلاف قانون یا شرعه، می تونه فرجام خواهی کنه.

اصلاً دیوان عالی کشور به چه دلیل هایی رای رو نقض می کنه؟ (جهات فرجام خواهی)

شما نمی تونید همین جوری بگید من از رای راضی نیستم و فرجام خواهی کنید. باید یه دلیل قانونی محکم داشته باشید. دیوان عالی کشور فقط به همون دلایل قانونی که تو قانون مشخص شده، رای رو بررسی و در صورت لزوم نقض می کنه. به این دلیل ها میگن «جهات فرجام خواهی».

دلایل فرجام خواهی تو پرونده های حقوقی (ماده 371 ق.آ.د.م.)

تو پرونده های حقوقی، اگه دیوان عالی کشور یکی از این ایرادها رو توی رای ببینه، می تونه رای رو نقض کنه:

1. عدم صلاحیت ذاتی یا محلی دادگاه: یعنی دادگاهی که رای رو داده، اصلاً حق رسیدگی به اون پرونده رو نداشته (ذاتی) یا از نظر جغرافیایی (محلی) نباید بهش رسیدگی می کرده. البته عدم صلاحیت محلی فقط زمانی قابل اعتراضه که توی دادگاه بدوی بهش اعتراض شده باشه.
2. خلاف موازین شرع یا قانون بودن رای: اگه رای صادر شده با اصول شرعی یا قوانین کشور (اون هم قانون زمان صدور رای) مغایرت داشته باشه. این یکی از مهم ترین جهات فرجام خواهی هست.
3. عدم رعایت اصول دادرسی و حقوق اصحاب دعوا: اگه دادگاه موقع رسیدگی، یه سری از قواعد مهم دادرسی رو رعایت نکرده باشه که این عدم رعایت، اعتبار رای رو از بین ببره. مثلاً اگه به یکی از طرفین اجازه دفاع نداده باشن.
4. صدور آرای مغایر: اگه در یک موضوع واحد، با همون آدم ها، دو تا رای متضاد صادر شده باشه و دلیل قانونی هم برای این تناقض وجود نداشته باشه.
5. نقص تحقیقات یا عدم توجه به دلایل و دفاعیات: اگه تحقیقاتی که دادگاه باید انجام می داده ناقص مونده باشه یا به مدارک و حرف های شما یا طرف مقابل خوب گوش نکرده باشه و این موضوع روی نتیجه رای تاثیر گذاشته باشه.
6. تفسیر نادرست مفاد اسناد یا دلایل: اگه رای بر اساس یه سند یا مدرکی صادر شده باشه، اما دادگاه اون سند رو اشتباه فهمیده یا تفسیر کرده باشه.
7. بی اعتباری اسناد و دلایل اصلی رای: اگه بعداً ثابت بشه که مدارک اصلی که رای بر اساس اون ها صادر شده، کلاً بی اعتبار بودن (مثلاً جعلی بودن).

دلایل فرجام خواهی تو پرونده های کیفری (ماده 464 ق.آ.د.ک)

تو پرونده های کیفری هم دیوان عالی کشور به دلایل خاصی رای رو بررسی می کنه و اگه ایراد ببینه، اون رو نقض می کنه. این دلایل شامل:

1. ادعای عدم رعایت قوانین مربوط به تقصیر متهم و مجازات قانونی او: اگه فکر می کنید دادگاه تو تشخیص اینکه متهم گناهکاره یا نه، یا تو انتخاب مجازات قانونی، اشتباه کرده.
2. ادعای عدم رعایت اصول دادرسی با درجه ای از اهمیت منجر به بی اعتباری رای دادگاه: مثل همون موردی که تو حقوقی گفتیم، اگه قواعد مهم دادرسی رعایت نشده باشه و این موضوع رای رو از اعتبار بندازه.
3. عدم انطباق مستندات با مدارک موجود در پرونده: اگه رای صادر شده با مدارکی که تو پرونده موجوده، همخونی نداشته باشه.

کدوم رای ها اصلاً قابل فرجام خواهی نیستن؟ (موارد استثنا)

تا اینجا گفتیم چه رای هایی قابل فرجام خواهیه. اما یه سری رای هم هستن که به هیچ وجه نمیشه ازشون فرجام خواهی کرد، حتی اگه تو نگاه اول به نظر بیاد که میشه. این موارد توی ماده 369 قانون آیین دادرسی مدنی و ماده 430 قانون آیین دادرسی کیفری اومده. حتماً این بخش رو با دقت بخونید تا الکی دنبال راهی نباشید که وجود نداره.

ماده 369 ق.آ.د.م. می گه چی؟

اینجا لیستی از احکام حقوقی رو می بینید که حتی اگه شرایط فرجام خواهی رو هم داشته باشن، باز هم قابل فرجام نیستن:

1. احکام مستند به اقرار قاطع دعوا در دادگاه: یعنی اگه یکی از طرفین دعوا توی دادگاه به نفع طرف دیگه اقرار کرده باشه و دادگاه هم بر اساس همون اقرار رای داده باشه، دیگه نمیشه از اون رای فرجام خواهی کرد. چرا؟ چون اقرار یه جور سند قاطع دعواست.
2. احکام مستند به نظریه یک یا چند نفر کارشناس که طرفین به طور کتبی رای آن ها را قاطع دعوا قرار داده باشند: اگه شما و طرف مقابلتون از اول دعوا توافق کرده باشید که نظر فلان کارشناس یا کارشناس ها رو قبول می کنید و اونو فصل الخطاب می دونید، دیگه بعد از صدور رای بر اساس اون نظر، نمی تونید فرجام خواهی کنید.
3. احکام مستند به سوگند قاطع دعوا: اگه دعوا با قسم خوردن یکی از طرفین تموم شده باشه و دادگاه بر اساس همین سوگند رای داده باشه، اون رای دیگه قابل فرجام خواهی نیست.
4. احکامی که طرفین حق فرجام خواهی خود را نسبت به آن ساقط کرده باشند: گاهی اوقات طرفین دعوا از قبل توافق می کنن که نسبت به رایی که قراره صادر بشه، حق فرجام خواهی خودشون رو از بین ببرن. اگه این توافق وجود داشته باشه، دیگه فرجام خواهی امکان پذیر نیست.
5. احکامی که ضمن یا بعد از رسیدگی به دعاوی اصلی راجع به متفرعات آن صادر می شود، در صورتی که حکم راجع به اصل دعوا قابل رسیدگی فرجامی نباشد: این یکی کمی پیچیده تره. فرض کنید شما یه دعوای اصلی دارید (مثلاً راجع به پس گرفتن یه خونه) و یه دعوای فرعی هم کنارش دارید (مثلاً خسارت تأخیر). اگه حکم مربوط به پس گرفتن خونه (اصل دعوا) قابل فرجام خواهی نباشه، حکم مربوط به خسارت تأخیر (متفرعات) هم قابل فرجام خواهی نیست.
6. احکامی که به موجب قوانین خاص غیرقابل فرجام خواهی است: گاهی اوقات قانون گذار برای یه سری از موارد خاص، توی قوانین دیگه، تصریح می کنه که اون احکام قابل فرجام خواهی نیستن. مثلاً بعضی از آرای هیئت های حل اختلاف کار.

تو پرونده های کیفری چطور؟ (ماده 430 ق.آ.د.ک)

تو دعاوی کیفری هم مثل حقوقی، ماده 430 قانون آیین دادرسی کیفری گفته اگه طرفین دعوا با هم توافق کتبی کرده باشن و حق تجدیدنظر یا فرجام خواهی خودشون رو ساقط کرده باشن، دیگه نمیشه از رای صادره فرجام خواهی کرد. البته این توافق باید قبل از صدور رای و به صورت کتبی انجام شده باشه.

کجا و تا کی میشه فرجام خواهی کرد؟

خب، حالا که فهمیدیم کدوم رای ها قابل فرجام خواهیه و به چه دلیل هایی، باید بدونیم که این اعتراض رو کجا و توی چه مدت زمانی باید مطرح کنیم. این دو تا نکته، خیلی حساس و مهم هستن و اگه رعایت نشن، حتی اگه حق هم با شما باشه، پرونده تون رد میشه.

مرجع رسیدگی کجاست؟

تنها مرجعی که صلاحیت رسیدگی به فرجام خواهی رو داره، دیوان عالی کشور هست. دیوان عالی کشور، بالاترین مرجع قضایی کشور محسوب میشه و وظیفه اش نظارت بر اجرای صحیح قوانین توسط دادگاه های پایین تره. یعنی در واقع دیوان مثل یه کنترل کننده عمل می کنه که ببینه آیا دادگاه های دیگه توی صدور رای، قانون و شرع رو درست رعایت کردن یا نه.

اگه دیوان ببینه رایی که بهش اعتراض شده، با قانون و شرع مشکلی نداره، اون رای رو تأیید یا ابرام می کنه (یعنی رای رو صحیح می دونه). اما اگه ببینه که رای از نظر قانونی یا شرعی ایراد داره، اون رای رو نقض می کنه. وقتی رایی نقض میشه، دیوان عالی کشور پرونده رو برای رسیدگی دوباره به شعبه هم عرض دادگاهی که رای رو داده بوده، میفرسته. یعنی پرونده دوباره میره دادگاه، اما این بار یه قاضی دیگه بهش رسیدگی می کنه.

مهلت فرجام خواهی چقدره؟

فرجام خواهی هم مثل بقیه راه های اعتراض به رای، یه مهلت مشخص داره که اگه توی اون مهلت اقدام نکنید، دیگه پرونده شما بررسی نمیشه. این مهلت با توجه به محل سکونت شما، فرق می کنه:

• برای اشخاص مقیم ایران: شما بیست (20) روز از تاریخ ابلاغ رای مهلت دارید تا دادخواست فرجام خواهی خودتون رو تقدیم کنید.
• برای اشخاص مقیم خارج از کشور: اگه خارج از ایران زندگی می کنید، دو (2) ماه از تاریخ ابلاغ رای فرصت دارید تا فرجام خواهی کنید.

تأکید می کنیم: حتماً حواستون به تاریخ ابلاغ رای و مهلت های گفته شده باشه. حتی یک روز تأخیر هم می تونه باعث بشه که فرجام خواهی شما رد بشه و دیگه هیچ راهی برای اعتراض قانونی باقی نمیمونه.

گام به گام: چطور فرجام خواهی کنیم؟

رسیدیم به یکی از مهم ترین بخش ها، یعنی مراحل عملی فرجام خواهی. این کار پیچیدگی های خودش رو داره و اگه قدم به قدم و با دقت انجام نشه، ممکنه به مشکل بخورید. فرجام خواهی تو پرونده های حقوقی و کیفری کمی با هم فرق داره که هر دو رو براتون توضیح میدیم.

تو دعاوی حقوقی (مستفاد از مواد 378 تا 389 ق.آ.د.م.)

برای فرجام خواهی تو پرونده های حقوقی، باید مراحل زیر رو طی کنید:

1. ثبت نام در سامانه ثنا: اول از همه، چه شما باشید و چه وکیل تون، باید تو سامانه ثنا (سامانه خدمات الکترونیک قضایی) ثبت نام کرده باشید و احراز هویت هم انجام داده باشید. بدون ثنا هیچ کاری نمی تونید بکنید.
2. تهیه و تنظیم دادخواست فرجام خواهی: باید یه دادخواست دقیق و کامل برای فرجام خواهی بنویسید. تو این دادخواست باید مشخصات خودتون (فرجام خواه) و طرف مقابل (فرجام خوانده)، دادگاهی که رای رو داده، شماره و تاریخ رای، دلیل های فرجام خواهی (همون جهاتی که قبلاً گفتیم) و تاریخ ابلاغ رای مورد اعتراض رو بنویسید. این مرحله خیلی مهمه، چون اگه دلایل محکم و قانونی نباشه، دیوان عالی کشور اعتراض شما رو قبول نمی کنه.
3. ضمیمه کردن مستندات: همراه دادخواست باید مدارک زیر رو هم بفرستید:
   • یه کپی مصدق (تأیید شده) از رای دادگاه که بهش اعتراض دارین.
   • اگه وکیل دارین، وکالت نامه تون.
   • لایحه اعتراضیه (همون متنی که توش دلیل های فرجام خواهی رو با جزئیات نوشتید).
4. پرداخت هزینه های دادرسی: برای فرجام خواهی هم مثل بقیه مراحل قضایی، باید هزینه های مربوط به دادرسی رو پرداخت کنید.
5. ثبت و ارسال دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: بعد از آماده کردن همه مدارک، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی برید و دادخواست تون رو ثبت و ارسال کنید. این دادخواست ابتدا به دادگاهی که رای رو داده بوده فرستاده میشه.
6. بررسی دادخواست توسط دفتر دادگاه: دفتر دادگاه صادرکننده رای، دادخواست شما رو بررسی می کنه. اگه مشکلی نداشته باشه (مثلاً مهلت رعایت شده باشه یا نقصی توی مدارک نباشه)، پرونده رو میفرسته به دیوان عالی کشور.
7. رسیدگی دیوان عالی کشور: دیوان عالی کشور دادخواست و پرونده رو بررسی می کنه. اگه دلایل شما رو برای فرجام خواهی درست بدونه، رای رو نقض می کنه و پرونده رو برای رسیدگی دوباره به یه شعبه هم عرض میفرسته. اگه هم دلایل شما رو کافی ندونه، رای رو تأیید (ابرام) می کنه و دیگه پرونده تمومه.

تو دعاوی کیفری (ماده 439 ق.آ.د.ک)

مراحل فرجام خواهی تو پرونده های کیفری هم شبیه حقوقی هست، اما یه تفاوت های کوچیکی داره:

1. تسلیم درخواست یا دادخواست: تو پرونده های کیفری، هم میشه با درخواست و هم با دادخواست فرجام خواهی کرد. باید این درخواست یا دادخواست رو به دفتر دادگاه صادرکننده رای (بدوی یا تجدیدنظر) یا حتی دفتر زندان تحویل بدید.
2. ثبت و دریافت رسید: دفتر دادگاه یا زندان باید بلافاصله درخواست شما رو ثبت کنه و یه رسید بهتون بده. حتماً این رسید رو نگه دارید، چون تاریخ توش ثبت شده و همون تاریخ، تاریخ فرجام خواهی شما حساب میشه.
3. ارسال به دادگاه صادرکننده رای نخستین: اگه درخواست رو به دفتر دادگاه تجدیدنظر یا زندان دادید، اونا باید سریعاً درخواست رو به دادگاه بدوی که رای رو صادر کرده بوده، بفرستن.
4. بررسی درخواست و ارسال به مرجع ذی صلاح: دادگاه صادرکننده رای بدوی، درخواست شما رو بررسی می کنه. اگه مهلت قانونی رعایت شده باشه و نقص دیگه ای نباشه، پرونده رو میفرسته به دیوان عالی کشور.
5. صدور حکم توسط دیوان: دیوان عالی کشور مثل پرونده های حقوقی، پرونده رو بررسی می کنه و اگه ایرادی ببینه، رای رو نقض می کنه.
6. امکان استرداد درخواست: اگه بعد از اینکه درخواست فرجام خواهی کردید، پشیمون شدید و خواستید اون رو پس بگیرید، می تونید این کار رو بکنید. اگه پرونده هنوز تو دادگاه بدوی باشه، دادگاه قرار رد درخواست رو صادر می کنه؛ اگه رفته باشه دیوان عالی، دیوان قرار رد رو صادر می کنه.

چرا باید حتماً با یه وکیل متخصص مشورت کنیم؟

وقتی اسم «دیوان عالی کشور» میاد، یعنی دیگه پایه های پرونده خیلی سفت و سخت شدن. فرجام خواهی، برخلاف تجدیدنظرخواهی که یه فرصت برای اصلاح ماهیت دعواست، یه راه فوق العاده ست و پیچیدگی های خاص خودش رو داره. اینجا دیگه هر اشتباه کوچیکی می تونه به قیمت از دست رفتن حق و حقوق تون تموم بشه.

چرا میگیم وکیل متخصص ضروریه؟ چون:

• پیچیدگی قوانین و رویه های دیوان: قوانین مربوط به فرجام خواهی، به خصوص مواردی که دیوان عالی کشور رای رو نقض می کنه (جهات فرجام خواهی)، خیلی دقیق و ریزه. یه وکیل متخصص، با سال ها تجربه و آشنایی کامل به این قوانین و رویه های دیوان، می تونه بهترین دلایل رو برای فرجام خواهی شما پیدا کنه.
• حساسیت مرحله فرجام خواهی: این مرحله دیگه آخرین تیر ترکش شماست. اگه اینجا هم نتونید حق تون رو بگیرید، دیگه تقریباً راهی باقی نمی مونه. یه وکیل با تجربه، میدونه چطور باید دادخواست و لایحه فرجام خواهی رو تنظیم کنه که از نظر دیوان قابل قبول باشه.
• افزایش شانس موفقیت: با توجه به اینکه دیوان عالی کشور فقط به جنبه های شکلی و قانونی رای رسیدگی می کنه و وارد ماهیت دعوا نمیشه، تنظیم درست دادخواست و اشاره به ایرادات قانونی رای، اهمیت فوق العاده ای پیدا می کنه. وکیل می تونه با تحلیل دقیق پرونده، این ایرادات رو برجسته کنه و شانس موفقیت شما رو بالا ببره.
• جلوگیری از رد فرجام خواهی: مهلت های فرجام خواهی و شرایط شکلی اون (مثل پرداخت هزینه ها، پیوست ها و…) خیلی دقیق هستن. یه اشتباه کوچیک تو هر کدوم از این مراحل، میتونه باعث رد فرجام خواهی شما بشه. وکیل این مراحل رو به دقت دنبال می کنه تا پرونده شما به خاطر نقص شکلی، از بین نره.

خلاصه اینکه، تو مرحله فرجام خواهی، دیگه جای آزمون و خطا نیست. بهتره با یه وکیل متخصص مشورت کنید تا مطمئن بشید که همه چیز درست و اصولی پیش میره.

سوالات متداول درباره فرجام خواهی

آیا دیوان عالی کشور به ماهیت پرونده رسیدگی می کنه؟

نه، اصلاً و ابداً! دیوان عالی کشور به ماهیت پرونده و اینکه کی حق داره و کی نداره، کاری نداره. کارش فقط اینه که ببینه رایی که دادگاه های پایین تر صادر کردن، با قوانین و شرع مطابقت داره یا نه. یعنی فقط از نظر شکلی و قانونی رای رو بررسی می کنه.

تفاوت نقض رای و ابرام رای چیه؟

اگه دیوان عالی کشور رایی رو نقض کنه، یعنی اون رای رو از نظر قانونی یا شرعی ایراددار دونسته و باطلش کرده. بعد پرونده رو میفرسته به یه شعبه دیگه (هم عرض) از دادگاه پایین تر برای رسیدگی مجدد. اما اگه رایی رو ابرام کنه، یعنی رای رو از نظر قانونی و شرعی درست و صحیح تشخیص داده و تأییدش کرده. تو این حالت، دیگه رای قطعی میشه و قابل اجراست.

اگر دیوان رای رو نقض کنه، پرونده کجا میره؟

اگه دیوان عالی کشور رایی رو نقض کنه، پرونده به شعبه هم عرض دادگاهی که رای رو داده بوده، فرستاده میشه. مثلاً اگه رای از دادگاه تجدیدنظر استان نقض شده باشه، پرونده به یه شعبه دیگه از همون دادگاه تجدیدنظر برمی گرده تا دوباره و با توجه به ایراداتی که دیوان گرفته، بهش رسیدگی کنه و رای جدید صادر کنه.

هزینه فرجام خواهی چقدره؟

هزینه فرجام خواهی بر اساس نوع پرونده (حقوقی یا کیفری) و ارزش خواسته توی پرونده های مالی متفاوت هست. معمولاً این هزینه ها شامل هزینه دادخواست و ابطال تمبره. این مبلغ هر سال توسط قوه قضاییه تعیین و اعلام میشه. بهتره برای اطلاع دقیق از آخرین مبالغ، به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید یا از یه وکیل بپرسید.

آیا فرجام خواهی باعث توقف اجرای حکم میشه؟

به طور کلی، نه. فرجام خواهی به خودی خود باعث توقف اجرای حکم نمیشه. یعنی اگه رایی قابل اجرا باشه، حتی با فرجام خواهی هم ممکنه اجرا بشه. اما در موارد خیلی خاص و به تشخیص خود دیوان عالی کشور، ممکنه قرار توقف اجرای حکم صادر بشه. این موارد خیلی استثنائی هستن و معمولاً برای جلوگیری از ورود ضرر جبران ناپذیر به یکی از طرفین هست.

حرف آخر

همونطور که دیدید، دنیای «احکام قابل فرجام خواهی» پر از جزئیات و ریزه کاری های حقوقیه. شناختن این احکام، تفاوتش با تجدیدنظرخواهی، دونستن جهات فرجام خواهی و مراحلی که باید طی کرد، همه اش مثل یه پازل پیچیده می مونه. هدف ما این بود که با یه زبان ساده و خودمونی، این پازل رو براتون کنار هم بچینیم تا دید روشن تری پیدا کنید.

فراموش نکنید که فرجام خواهی، آخرین فرصت شما برای اعتراض به یه رای قطعیه و حساسیتش خیلی بالاست. کوچک ترین اشتباه تو این مسیر می تونه همه زحمت ها و هزینه های شما رو به باد بده. پس، اگه با چنین شرایطی روبرو شدین، حتماً و حتماً با یه وکیل متخصص و باتجربه مشورت کنید. یه وکیل خوب می تونه مثل یه نقشه راه عمل کنه و شما رو تو این مسیر پر پیچ و خم، به بهترین نتیجه برسونه.