ایا شوهر از همسر خود ارث میبرد

بله، طبق قوانین ارث در ایران، شوهر از همسر فوت شده خود ارث می برد، اما میزان و شرایطش به عوامل مختلفی بستگی دارد که در این مقاله به زبان ساده و خودمانی همه را برایتان توضیح می دهیم تا هیچ ابهامی باقی نماند.

همیشه مسائل مربوط به ارث و میراث یکی از پیچیده ترین و حساس ترین بحث ها بوده، مخصوصاً وقتی پای از دست دادن عزیزان در میان باشد. این روزها خیلی ها می پرسند که آیا واقعاً مرد از همسرش ارث می برد؟ اگر بله، چقدر و تحت چه شرایطی؟ آیا قانون جدیدی در این مورد آمده؟ این ها سوالاتی هستند که شاید ذهن خیلی از ما را درگیر کرده باشند. در این مطلب قرار است با هم یک گشت و گذار کامل در قوانین ارث ایران داشته باشیم، از پایه و اساس شروع کنیم و تا ریزه کاری ها و موارد خاص پیش برویم تا هر آنچه باید در مورد سهم الارث شوهر از زن بدانید، دستتان بیاید.

مبانی قانونی ارث زوجین در ایران

قبل از اینکه سراغ جزئیات برویم، بهتر است یک پایه و اساس محکم از قوانین ارث در ایران داشته باشیم. این قوانین خیلی وقت ها پیچیده به نظر می رسند، اما با کمی توضیح، می بینید که چقدر منطقی و روشن هستند.

ترکه چیه اصلا؟

شاید کلمه ترکه رو زیاد شنیده باشید، اما دقیقاً یعنی چی؟ ترکه به زبان ساده یعنی تمام دارایی هایی که یک نفر وقتی فوت می کنه، از خودش به جا میذاره. این دارایی ها فقط شامل پول نقد یا خونه و ماشین نیست، بلکه هرچیزی که متوفی داشته، از جمله طلب هاش از دیگران، حق و حقوقش و حتی بدهی هاش هم جزو ترکه حساب میشه. یعنی هم دارایی های مثبت و هم بدهی ها.

حالا این ارث چطوری به دست وراث می رسه؟ قانون میگه دو جور رابطه باعث میشه آدم ها از هم ارث ببرن: یکی رابطه نسبی که همون خویشاوندی خونیه، مثل رابطه پدر و مادر با فرزند یا خواهر و برادر با هم. دومی هم رابطه سببی که از طریق ازدواج به وجود میاد. رابطه زن و شوهری هم دقیقاً جزو همین رابطه سببی محسوب میشه و به همین دلیل، زن و شوهر وارث همدیگه محسوب می شن.

شوهر از زن ارث می بره؟ چی میگه قانون مدنی؟

قانون مدنی کشور ما، خیلی صریح و روشن در ماده 940 گفته: هر یک از زوجین در صورت دوام زوجیت، وارث یکدیگر می باشند. این یعنی چی؟ یعنی اگر عقد ازدواجشون دائم باشه و تا لحظه فوت هم برقرار باشه، زن و شوهر از هم ارث می برن. پس شوهر هم یکی از وراث زنش محسوب میشه.

عبارت دوام زوجیت اینجا خیلی مهمه. این یعنی ازدواج باید دائم باشه و تا وقتی که یکی از زوجین فوت می کنه، رابطه زناشویی قانونی بینشون برقرار باشه. حتی اگر در زمان فوت، زن در دوران عده طلاق رجعی باشه (یعنی طلاقی که مرد هنوز می تونه به زن برگرده)، باز هم از هم ارث می برن. اما خب، این موضوع ریزه کاری هایی داره که جلوتر مفصل تر بهشون می پردازیم.

راسته که قانون جدید ارث مرد از زن اومده؟

یه شایعه ای که این روزها زیاد بین مردم دهن به دهن میشه، اینه که می گن «قانون جدیدی برای ارث مرد از زن» اومده و اوضاع رو تغییر داده. بذارید همین اول کار بگم که این حرف واقعیت نداره و اصلاً چنین قانونی به تصویب نرسیده.

قوانین ارث در ایران، ریشه در فقه اسلامی دارند و بر اساس مواد قانون مدنی نوشته شده اند که این مواد هم خودشون بر پایه قواعد آمره (قواعدی که قابل تغییر نیستند) بنا شده اند. به همین خاطر، تغییر اساسی در این قوانین خیلی بعیده و تا الان هم هیچ اتفاقی در این زمینه نیفتاده. پس هرجا شنیدید که قانون جدیدی اومده، بدونید که صحت نداره و همون قوانین قبلی پابرجا هستند. برای همین، بهتره به جای گوش دادن به شایعات، اطلاعات دقیق و مستند رو از منابع معتبر بگیرید.

چه وقت شوهر از زن ارث می بره و چه وقت نمی بره؟

حالا که فهمیدیم شوهر کلاً از زن ارث می بره، باید بریم سراغ جزئیات مهم تر. یعنی چه شرایطی لازمه تا این ارث بری اتفاق بیفته و از اون مهم تر، چه مواردی ممکنه جلوی ارث بردن رو بگیره.

شرط و شروط اصلی برای اینکه مرد از زن ارث ببره

تا اینجای کار فهمیدیم که رابطه زوجیت باید برقرار باشه، اما این فقط یه کلیته. برای اینکه مرد بتونه سهم الارث خودش رو از همسر فوت شده اش بگیره، چند تا شرط اساسی و مهم باید وجود داشته باشه که این ها رو براتون لیست می کنم:

• عقد دائم: این مهمترین شرطه. یعنی ازدواج بین زن و شوهر حتماً باید از نوع دائمی باشه. اگه عقد موقت یا صیغه باشه، متاسفانه هیچ ارثی به هیچ کدوم از طرفین نمی رسه. این مورد رو در بخش های بعدی بیشتر توضیح میدیم.
• برقراری رابطه زوجیت تا لحظه فوت: یعنی این که رابطه زن و شوهری باید تا لحظه فوت زن برقرار باشه. حتی اگه زن و شوهر در دوران عده طلاق رجعی باشن (یعنی طلاقی که مرد می تونه تو اون زمان به زندگی مشترک برگرده)، باز هم از هم ارث می برن. ولی اگه طلاق قطعی شده باشه و عده هم تموم شده باشه، دیگه ارثی در کار نیست.
• زنده بودن زوج در زمان فوت زوجه: اینم که دیگه خیلی واضحه! حتماً باید مرد در لحظه فوت همسرش زنده باشه تا بتونه از اون ارث ببره. اگه مرد قبل از زن فوت کرده باشه، خب طبیعتاً دیگه ارثی به اون تعلق نمی گیره.

چه چیزایی مانع ارث بردن مرد از همسرشه؟

همونطور که شرایطی برای ارث بردن وجود داره، یه سری موانع هم هستن که اگه پیش بیان، باعث میشن شوهر از همسرش ارث نبره. این موانع رو قانون مدنی توی ماده 880 به بعد گفته و شامل این موارد میشه:

• قتل عمدی زوجه توسط زوج: اگه مرد، عمداً همسرش رو بکشه، طبق قانون از اون ارث نمی بره. این یه حکم اخلاقی و حقوقی خیلی واضحه.
• کفر: اگر یکی از وراث (در اینجا شوهر) کافر باشه و متوفی مسلمان، وارث کافر نمی تونه از وارث مسلمان ارث ببره.
• لعان: این مورد بیشتر در شرایط خاصی پیش میاد که شوهر، همسرش رو به زنا متهم کنه و بعد از مراسم لعان در دادگاه، رابطه زوجیتشون قطع میشه و از هم ارث نمی برن.
• فرزند ناشی از زنا: این مورد مربوط به فرزند هست و نه زوجین، اما به هر حال یکی از موانع ارث به حساب میاد.

مهم ترین شرط برای ارث بردن شوهر از زن، وجود «عقد دائم» و «برقراری رابطه زوجیت تا لحظه فوت» است و در صورت وجود موانع قانونی، این حق از بین می رود.

تو عقد موقت (صیغه) خبری از ارث هست؟

این یکی از سوالات پرتکراره و خیلی ها رو گیج می کنه. جواب خیلی واضحه: خیر، در عقد موقت (یا همون صیغه)، زن و شوهر از هم ارث نمی برن.

همونطور که بالا گفتیم، ماده 940 قانون مدنی شرط دوام زوجیت رو برای ارث بری زوجین مطرح کرده که این فقط شامل عقد دائم میشه. حتی اگه زن و مرد در عقد موقت، تو شروط ضمن عقدشون بنویسن که از هم ارث می بریم، این شرط باطله و هیچ اعتباری نداره. قانون ارث از قواعد آمره است، یعنی قوانینی هستند که نمی شه با توافق شخصی اونا رو تغییر داد یا دورشون زد. پس حواستون باشه، اگه خدای نکرده در عقد موقت اتفاقی افتاد و یکی از طرفین فوت کرد، طرف دیگه از اون ارثی نخواهد برد.

چطوری سهم الارث شوهر از زن حساب میشه؟

خب، تا اینجا فهمیدیم که شوهر از زن ارث می بره و چه شرط و شروطی داره. حالا نوبت به مهمترین قسمت میرسه: اینکه چقدر و چطور این سهم حساب میشه؟ این بخش شاید کمی اصطلاحات حقوقی داشته باشه، اما من سعی می کنم خیلی ساده و با مثال توضیح بدم تا قضیه براتون روشن بشه.

اصلا فرض و رد یعنی چی؟

توی علم ارث، یه اصطلاحی داریم به اسم فرض. فرض یعنی اون سهم ثابت و مشخصی که قانون برای بعضی از وراث تعیین کرده. مثلاً میگه سهم فلان شخص یک چهارمه، یا یک دومه. این سهم ها دیگه ثابتن و کاری به بقیه ندارن.

حالا رد چیه؟ گاهی اوقات پیش میاد که بعد از اینکه سهم های فرضی بین وراث تقسیم شد، هنوز از ترکه چیزی باقی می مونه و وارث دیگه ای هم برای گرفتن اون باقی مانده وجود نداره. تو این شرایط، اون مقدار باقی مونده به برخی از وراث (از جمله شوهر) رد میشه، یعنی بهشون برگردونده میشه تا تمام ترکه تقسیم بشه. پس فرض سهم مشخصه و رد سهم اضافه ایه که ممکنه بعد از تقسیم فرضی به وارث برسه.

سهم شوهر وقتی زن فرزند داره

یکی از مهمترین فاکتورها در تعیین سهم الارث شوهر، اینه که زن متوفی فرزند داره یا نه. طبق ماده 913 قانون مدنی، اگه زن متوفی فرزند داشته باشه (فرقی نمی کنه این فرزند از همین شوهر باشه یا از ازدواج قبلی)، سهم الارث شوهر از کل ترکه یک چهارم هستش.

یعنی چی؟ فرض کنید زنی فوت کرده و 400 میلیون تومان دارایی داشته. اگه این خانم فرزند داشته باشه، شوهرش از این 400 میلیون تومان، یک چهارم یعنی 100 میلیون تومان رو ارث می بره. بقیه 300 میلیون تومان بین فرزندان و سایر وراث احتمالی (مثل پدر و مادر زن) تقسیم میشه. این سهم یک چهارم، سهم فرضی شوهره و دیگه کم و زیاد نمیشه، مگر اینکه موانع ارث پیش بیاد.

سهم شوهر وقتی زن فرزند نداره

حالا اگه زن متوفی فرزندی نداشته باشه، داستان کمی فرق می کنه و سهم شوهر بیشتر میشه. بازم طبق ماده 913 قانون مدنی، اگه زنی بدون فرزند فوت کنه، سهم الارث شوهرش از کل ترکه یک دوم هستش.

مثال بزنیم: فرض کنید همون زن، این بار فرزندی نداره و باز هم 400 میلیون تومان دارایی به جا گذاشته. در این حالت، شوهرش نصف یعنی 200 میلیون تومان رو ارث می بره. بقیه 200 میلیون تومان بین سایر وراث احتمالی زن (مثل پدر و مادر یا خواهر و برادرش) تقسیم میشه. باز هم این یک دوم، سهم فرضی شوهر به حساب میاد.

اگه شوهر تنها وارث زن باشه، چی میشه؟

گاهی اوقات ممکنه زنی فوت کنه و به جز شوهرش، هیچ وارث دیگه ای نداشته باشه. یعنی نه فرزند، نه پدر و مادر، نه خواهر و برادر و نه هیچ خویشاوند دیگری. تو این شرایط چی؟

در این حالت، نصف ترکه به صورت فرض به شوهر می رسه و باقی مانده ترکه (که همون نصف دیگه است) هم به صورت رد به خودش برمی گرده. یعنی در این صورت، تمام ترکه زن به شوهرش می رسه. این یکی از معدود مواردیه که شوهر تمام اموال همسر متوفی خودش رو به ارث می بره.

سهم شوهر کنار پدر و مادر متوفی (در صورت عدم وجود فرزند)

یه سناریو دیگه هم اینه که زن فرزندی نداشته باشه، اما پدر و مادرش زنده باشن. تو این شرایط، سهم شوهر همون یک دوم (نصف ترکه) هستش که به صورت فرض بهش می رسه. بعد از اینکه سهم شوهر کنار گذاشته شد، مابقی ترکه (همون یک دوم باقیمانده) بین پدر و مادر متوفی تقسیم میشه. نحوه تقسیم بین پدر و مادر هم خودش قوانین خاص خودشو داره که اینجا جای بحثش نیست، اما نکته اینجاست که سهم شوهر ثابت و مشخصه.

سهم شوهر از همه امواله یا فقط چیزای منقول؟

یه نکته مهم دیگه که باید بدونید، اینه که سهم الارث شوهر، برخلاف سهم الارث زن در گذشته، از تمامی اموال زن متوفی (چه اموال منقول مثل پول و ماشین، و چه اموال غیرمنقول مثل زمین و خونه) محاسبه میشه. در گذشته، سهم زن از اموال غیرمنقول (زمین و ساختمان) فقط از قیمت اعیانی بود (یعنی قیمت خود ساختمان، نه زمین)، اما این قانون تغییر کرده و الان زن هم از تمام اموال ارث می بره و مرد هم همیشه از تمام اموال ارث می برده. پس خیال شوهر راحت باشه که سهمش از همه دارایی هاست.

یه عالمه پیچیدگی و استثناء: موارد خاص ارث شوهر از زن

قانون، همیشه یه سری تبصره و استثنا داره که فهمیدنشون کار رو پیچیده تر می کنه، اما اگه بدونیمشون، خیلی به دردمون می خورن. تو بحث ارث شوهر از زن هم چند تا مورد خاص داریم که بد نیست بدونید.

ارث شوهر از زن در طلاق رجعی

یکی از این موارد خاص، مربوط به طلاق رجعی هستش. طلاق رجعی، همون طلاقیه که مرد تو مدت عده (حدود سه ماه برای زن)، حق داره دوباره به همسرش رجوع کنه و زندگی مشترک رو از سر بگیرن. حالا اگه خدای نکرده تو همین دوران عده رجعی، زن فوت کنه، قانون چی میگه؟

ماده 943 قانون مدنی میگه: اگر مرد زن خود را طلاق رجعی دهد و در زمان عده، یکی از آن ها بمیرد، دیگری از او ارث می برد. این یعنی حتی اگه طلاق هم داده باشن، چون هنوز عده تموم نشده و امکان رجوع هست، رابطه زناشویی به لحاظ ارثی برقرار محسوب میشه. پس اگه زن تو دوران عده رجعی فوت کنه، شوهرش از اون ارث می بره. همین قانون برعکسش هم صادقه، یعنی اگه شوهر تو دوران عده رجعی فوت کنه، زن از اون ارث می بره.

ارث شوهر از زن در طلاق دوران بیماری

یه استثنای دیگه هم هست که کمتر پیش میاد ولی مهم و جالبه. این مورد مربوط میشه به وقتی که مرد، همسر بیمارش رو طلاق میده. ماده 944 قانون مدنی میگه: اگر شوهر زن مریضه خود را طلاق دهد و قبل از یک سال از تاریخ طلاق و قبل از بهبودی زن بمیرد، زن از او ارث می برد. حالا برعکسش چی؟

اگه زن در دوران بیماریش، از شوهرش طلاق بگیره و قبل از یک سال و در اثر همون بیماری فوت کنه، و در این مدت شوهر هم ازدواج مجدد نکرده باشه، باز هم شوهر از زن ارث می بره. شرط اصلی اینه که فوت زن به خاطر همون بیماری باشه که موقع طلاق داشته و مرد هم ازدواج مجدد نکرده باشه. این قانون برای جلوگیری از اینه که کسی به خاطر مریضی همسرش، از اون طلاق بگیره تا از ارث محرومش کنه.

آیا تعدد زوجات مرد تاثیری بر سهم او از همسر متوفی دارد؟

اینجا یه نکته ای هست که تو بخش بریف بهش اشاره شد و خیلی ها ممکنه اشتباه برداشت کنن. گاهی این سوال پیش میاد که اگه یه مرد چند همسر داشته باشه (مثلاً دو همسر) و یکی از اون ها فوت کنه، سهم اون مرد چقدر میشه؟ آیا سهمش فرقی با وقتی داره که فقط یک همسر داره؟

جواب اینه که تعداد همسران مرد هیچ تاثیری روی سهم الارث اون از همسر متوفی خودش نداره. یعنی اگه مردی دو همسر داشته باشه و همسر اولش فوت کنه، سهم مرد از دارایی های همسر اولش دقیقاً طبق همون قواعدی محاسبه میشه که بالاتر گفتیم (یک چهارم اگه همسر اول فرزند داشته باشه، و یک دوم اگه فرزند نداشته باشه). اگه همسر دومش فوت کنه، باز هم به همین منوال حساب میشه. در واقع، سهم هر شوهر از همسر متوفی اش، یک رابطه مستقل بین اون دو نفره و ربطی به اینکه مرد چند تا همسر دیگه داره یا نه، نداره. این سوال احتمالا به این دلیل مطرح میشه که سهم زن از شوهر در صورت تعدد زوجات مرد تغییر میکنه، اما برای شوهر اینطور نیست.

حرف آخر و یه پیشنهاد دوستانه

خب، رسیدیم به آخر خط. توی این مقاله سعی کردیم تا جایی که میشه، با زبونی ساده و خودمانی، همه چیز رو درباره ارث بردن شوهر از همسرش توضیح بدیم. دیدید که برخلاف بعضی شایعات، شوهر قطعاً از زن ارث می بره و هیچ قانون جدیدی هم نیومده که این موضوع رو تغییر بده.

حالا یه جمع بندی کوتاه از مهمترین نکته ها:

• شوهر از همسر خودش ارث می بره، به شرط اینکه عقد ازدواجشون دائم باشه و رابطه زوجیت تا زمان فوت برقرار باشه.
• اگر زن فرزند داشته باشه (چه از این شوهر، چه از ازدواج قبلی)، سهم شوهر یک چهارم ترکه است.
• اگر زن فرزند نداشته باشه، سهم شوهر یک دوم ترکه است.
• اگه شوهر تنها وارث زن باشه، تمام ترکه به اون می رسه (نصف به فرض و نصف به رد).
• در عقد موقت (صیغه)، خبری از ارث نیست و اگه چنین شرطی هم گذاشته بشه، باطله.
• موانعی مثل قتل عمد یا کفر، می تونه جلوی ارث بردن رو بگیره.
• در موارد خاص مثل طلاق رجعی یا طلاق در دوران بیماری هم، ممکنه هنوز حق ارث بری پابرجا باشه.

می بینید که قوانین ارث، با همه سادگیشون، ریزه کاری ها و ظرافت های خاص خودشون رو دارن. برای همین، اگه خدای نکرده با همچین موقعیتی روبرو شدید یا سوالات پیچیده تری داشتید که اینجا بهشون نپرداختیم، بهترین کار اینه که حتماً با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص مشورت کنید. اون ها می تونن با توجه به شرایط خاص پرونده شما، بهترین و دقیق ترین راهنمایی رو بهتون بدن و کمک کنن تا همه چیز طبق قانون و بدون دردسر پیش بره.

سوالات متداول

سهم ارث مرد از زن در صورت داشتن فرزند چقدر است؟

در صورتی که زن متوفی فرزند داشته باشد، سهم ارث شوهر یک چهارم از کل ترکه زن خواهد بود.

سهم ارث مرد از زن در صورت نداشتن فرزند چقدر است؟

اگر زن متوفی فرزندی نداشته باشد، سهم ارث شوهر یک دوم (نصف) از کل ترکه زن خواهد بود.

آیا مرد در عقد موقت از زن ارث می برد؟

خیر، طبق قانون مدنی ایران، در عقد موقت (صیغه) هیچ کدام از زوجین از یکدیگر ارث نمی برند.

مهمترین شرط ارث بردن شوهر از زن چیست؟

مهمترین شرط، وجود عقد نکاح دائم بین زن و مرد و برقراری رابطه زوجیت تا لحظه فوت زن است.

آیا قانون جدیدی برای سهم الارث شوهر از زن وجود دارد؟

خیر، هیچ قانون جدیدی که اساس و قواعد ارث زوجین را تغییر دهد، به تصویب نرسیده و قوانین موجود پابرجا هستند.

در چه صورت مرد از زن خود ارث نمی برد؟

مرد در صورت وجود موانعی مانند قتل عمدی همسر، کفر، لعان، یا در صورتی که ازدواج از نوع موقت باشد، از همسر خود ارث نمی برد.

آیا مرد از تمام اموال زن ارث می برد یا فقط منقول؟

شوهر از تمامی اموال همسر متوفی خود، چه منقول (مثل پول و طلا) و چه غیرمنقول (مثل خانه و زمین)، ارث می برد.