خانه حریری، آینه تمام نمای دیوارنگاری قاجاری

خانه حریری تبریز یکی از بی نظیرترین گنجینه های معماری و هنر قاجاری در ایران است. این بنا با دیوارنگاری های بی همتایش، روایتگر زنده و کاملی از سبک نقاشی دوره قاجار است و هر گوشه آن گویی دفتر خاطراتی از شکوه و جلال آن دوران را ورق می زند.

تبریز، نگین آذربایجان، شهری است که در هر کوی و برزن آن بوی تاریخ و هنر به مشام می رسد. این شهر پر از خانه های قدیمی و باوقار است که هر کدام قصه ای برای گفتن دارند. اما در میان این همه زیبایی، بنایی هست که نه فقط یک خانه، که یک گالری متحرک از هنر است؛ خانه ای که دیوارها و سقف هایش، بوم نقاشی بهترین هنرمندان قاجاری بوده اند. از نقاشی های پرجزئیات و رنگارنگ گرفته تا معماری خیره کننده، خانه حریری تبریز واقعاً شایسته لقب «آینه تمام نمای دیوارنگاری قاجاری» است. اگر اهل هنر، تاریخ یا حتی فقط زیبایی هستید، با من همراه شوید تا سفری مجازی به دل این شاهکار معماری داشته باشیم و ببینیم چه گنجینه هایی در گوشه و کنار آن پنهان شده اند.

خانه حریری تبریز: مروری بر شکوهی دیرین

تبریز، شهری که همیشه مهمان نواز بوده و میزبان بسیاری از اتفاقات تاریخی! از زمان های دور، این شهر پر از خانه هایی بوده که هر کدام برای خودشان برو و بیایی داشتند. یکی از این خانه های باارزش که از دل تاریخ سر برآورده، همین خانه حریری خودمان است. این خانه نه فقط یک سقف و چهار دیوار، بلکه بخشی از هویت تبریز و نشانه ای از هنر بی نظیر دوران قاجار است.

تاریخچه خانه حریری: از آغاز تا امروز

حالا بیایید کمی برویم عقب و ببینیم داستان این خانه از کجا شروع شد. خانه حریری تبریز، گمان می رود که در اوایل تا اواسط دوران قاجار، یعنی حدود ۲۰۰ سال پیش ساخته شده باشد. البته برخی کارشناسان هم می گویند شاید پایه هایش از اواخر دوره زندیه باشد. خب، در آن دوران، تبریز بعد از زلزله های وحشتناکی که کلی از بناهایش را ویران کرده بود، داشت دوباره روی پای خودش می ایستاد و به یکی از شهرهای مهم و پررونق ایران تبدیل می شد. طبیعی بود که در چنین شهری، خاندان های بزرگی هم زندگی می کردند و خانه های مجللی می ساختند. خاندان حریری هم یکی از همین ها بودند؛ خانواده ای سرشناس و تاجرپیشه که در تبریز جایگاه ویژه ای داشتند. محمدآقا حریری، یکی از اعضای خوش نام این خاندان، حتی در دوران انقلاب مشروطه و نهضت شیخ محمد خیابانی هم فعال بود و نشان می دهد این خانواده چقدر در جامعه آن زمان تأثیرگذار بودند.

این خانه در طول این سال های دراز، حتماً بارها مرمت و بازسازی شده تا شکوهش را حفظ کند. بالاخره هم قدرش را دانستند و در تاریخ ۲۷ دی ماه ۱۳۷۷، با شماره ۲۲۴۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این ثبت شدن یعنی خانه حریری دیگر فقط ملک شخصی نیست، بلکه میراثی برای همه ما ایرانی هاست که باید خوب از آن نگهداری کنیم و از معرفی خانه حریری به دیگران غافل نشویم.

معماری بی نظیر: تلفیق کاربری و زیبایی در عصر قاجار

شاید بپرسید این خانه از نظر معماری چه ویژگی هایی دارد که این قدر خاصش کرده؟ راستش را بخواهید، خانه حریری نمادی کامل از معماری اصیل قاجاری است. مساحت کلی بنا چیزی حدود ۲۵۰۰ متر مربع است که برای یک خانه در آن زمان، واقعاً بزرگ و باشکوه به حساب می آمده. معماری این خانه مثل خیلی از خانه های قدیمی ایرانی، بخش های اندرونی و بیرونی جداگانه دارد. این یعنی حیاط ها و ساختمان ها طوری طراحی شده اند که فضایی خصوصی برای خانواده (اندرونی) و فضایی عمومی تر برای مهمان ها و کارهای اداری (بیرونی) فراهم کنند. هر کدام از این بخش ها حیاط های جداگانه و باصفایی دارند که با باغچه های پرگل و حوض های فیروزه ای، حس آرامش را به آدم منتقل می کنند و یادآور خانه های تاریخی تبریز با نقاشی های بی نظیرشان هستند.

وقتی وارد خانه می شوی، اولین چیزی که چشمت را می گیرد، پنجره های ارسی با شیشه های هفت رنگ است. این شیشه ها وقتی نور آفتاب ازشان رد می شود، هزار رنگ و طرح روی زمین و دیوار می اندازند و فضای خانه را مثل یک رؤیا می کنند. سقف های خانه هم اکثراً از چوب مسطح ساخته شده اند که خودش نشانی از مهارت استادکاران آن دوره است. دیوارهای بنا هم از خشت هستند، اما برای استحکام و زیبایی بیشتر، با آجر روکش شده اند. یکی از جذاب ترین بخش های خانه، زیرزمین بزرگ و خنکش است که در دل آن یک حوضخانه زیبا قرار گرفته. حوضخانه معمولاً برای فرار از گرمای تابستان و دورهمی های خانوادگی استفاده می شده و حسابی هم خنک و دل باز است. این ویژگی ها، معماری قاجار تبریز را به بهترین شکل به تصویر می کشند.

نکته جالب دیگر در معماری خانه حریری و خیلی از خانه های قدیمی تبریز، جهت گیری رو به قبله بناهاست. این موضوع نشان دهنده احترام به باورهای دینی در طراحی فضاهای زندگی بوده و یک جنبه مهم از معماری اسلامی در ایران به شمار می رود. خلاصه که هر گوشه این خانه، یک داستان معماری و یک شاهکار هنری را در خود جای داده است و به ما اهمیت خانه حریری در فهرست آثار ملی را گوشزد می کند.

آینه تمام نمای دیوارنگاری قاجاری: غرق در جزئیات هنری

خب، اگر تا اینجا از معماری خانه حریری حسابی کیف کردید، آماده باشید که وارد بخش اصلی و جذاب ترین قسمت این خانه بشویم: دیوارنگاری ها! اینجا جایی است که لقب «آینه تمام نمای دیوارنگاری قاجاری» واقعاً معنا پیدا می کند.

چرا خانه حریری یک آینه تمام نما است؟

شاید بپرسید چرا از بین این همه خانه قدیمی با نقاشی های زیبا، خانه حریری را آینه تمام نما می نامیم؟ جواب ساده است: گستردگی و تنوع بی نظیر نقاشی ها در این خانه، واقعاً مثال زدنی است. شما کمتر خانه ای را پیدا می کنید که از سقف و دیوارها گرفته تا دالان ها، طاقچه ها و حتی داخل برخی اتاق ها، سرتاسر پر از نقش و نگار باشد. این نقاشی ها با تکنیک های ظریف و رنگ پردازی های ماهرانه، انگار روایتگر تاریخ و فرهنگ قاجار هستند. وقتی در این خانه قدم می زنی، انگار وارد یک کتاب مصور شده ای که هر صفحه آن یک داستان جدید دارد و هر کدام از نقاشی های خانه حریری، شما را مسحور خود می کند.

در مقایسه با سایر نمونه های نقاشی دیواری قاجاری که شاید فقط در یک تالار یا اتاق خاص متمرکز باشند، خانه حریری یک مجموعه کامل و جامع است. کیفیت اجرای نقاشی ها هم فوق العاده بالاست و این که بعد از قرن ها هنوز این قدر خوب حفظ شده اند، خودش معجزه است. این نقوش نه تنها زیبایی بصری دارند، بلکه پنجره ای رو به زندگی روزمره، باورها و سلیقه هنری مردم آن زمان باز می کنند. هر جزئیاتی در این نقاشی ها، حرفی برای گفتن دارد و شما را با خود به گذشته می برد. به همین دلیل است که خانه حریری، به حق، آینه تمام نمای دیوارنگاری قاجاری نامیده می شود و در سبک شناسی نقاشی قاجار، جایگاه ویژه ای دارد.

هنر دیوارنگاری خانه حریری، روایتگر بی صدا و پرجزئیاتی از زندگی، فرهنگ و باورهای مردم ایران در دوران قاجار است که هر بیننده ای را به عمق تاریخ می برد.

مضامین و قصه های نهفته در نقش ها

حالا وقتش رسیده که کمی عمیق تر به دل این نقاشی ها برویم و ببینیم چه قصه هایی روی این دیوارها جا خوش کرده اند:

نقاشی چهره ها: پرتره هایی از دوران قاجار

یکی از چشمگیرترین بخش های دیوارنگاری قاجاری خانه حریری، نقاشی چهره هاست؛ به خصوص پرتره های زنان قاجار. این نقاشی ها، با دقت و جزئیات فراوان، پوشش ها، آرایش ها و حتی حالات چهره زنان آن دوره را به تصویر می کشند. دیدن این آثار واقعاً جذاب است، چون انگار یک قاب عکس متحرک از زندگی آن زمان جلوی رویت قرار می گیرد. گفته می شود این نقاشی ها، به خصوص در بخش هایی از خانه، تحت تأثیر سفرهای ناصرالدین شاه به اروپا و آشنایی او و هنرمندان با سبک های غربی بوده اند. این تأثیر را می شود در نحوه لباس پوشیدن و گاهی مدل موی شخصیت ها دید که کمی با آنچه معمولاً از آن دوره انتظار داریم، فرق دارد و ارزش هنر قاجار را نشان می دهد.

نقوش گیاهی و حیوانی: طبیعت در دل خانه

طبیعت گرایی هم بخش مهمی از هنر قاجار بوده و در خانه حریری هم حسابی خودش را نشان داده. طرح های «گل و مرغ» که نمادی از عشق و زیبایی هستند، در کنار منظره پردازی های دلنشین، فضایی آرام و دلپذیر به خانه داده اند. این نقوش با رنگ های زنده و شاداب، حس بودن در یک باغ پر از گل و پرنده را به آدم می دهند و واقعاً چشم نوازند و در میان خانه های تاریخی تبریز با نقاشی، آن را برجسته می کنند.

روایت های قرآنی و اساطیری: داستان هایی از باورها

دیدن نقاشی هایی از داستان های مذهبی و اساطیری هم در خانه حریری شما را غافلگیر می کند. مثلاً داستان پررمز و راز «یوسف و زلیخا» با جزئیات هنرمندانه روی دیوارها نقش بسته و شما را به تفکر وامی دارد. این تصاویر، علاوه بر زیبایی، بخش مهمی از باورها و فرهنگ مردم آن زمان را به نمایش می گذارند و نشان می دهند که چقدر هنر با زندگی روزمره و اعتقادات آنها گره خورده بوده و به عنوان یکی از مهم ترین نقاشی های خانه حریری به شمار می روند.

تصاویر ادبی: وقتی شعر جان می گیرد

قاجارها به شعر و ادبیات هم خیلی علاقه داشتند و این علاقه در نقاشی های خانه حریری هم نمود پیدا کرده. نقاشی هایی را می بینیم که از اشعار و افسانه های مصور الهام گرفته اند. انگار هر بیت شعر یا هر داستانی، تبدیل به یک تصویر رنگارنگ شده و روی دیوارها جان گرفته است. این تلفیق هنر نقاشی و ادبیات، واقعاً هوش رباست و هر بیننده ای را به وجد می آورد.

در تمام این نقاشی ها، ترکیب بندی رنگ ها، انتخاب مضامین و نمادگرایی های ظریفی به کار رفته که نشان دهنده ذوق و تخصص هنرمندان آن دوران است. رنگ های گرم و زنده ای که با گذشت زمان هنوز هم درخشش خود را حفظ کرده اند، داستان هایی را روایت می کنند که شاید در هیچ کتاب تاریخی نتوانید پیدا کنید. هر قدم در این خانه، شما را بیشتر با گذشته آشنا می کند و از این رو، خانه حریری نه فقط یک بنا، که یک موزه زنده از هنر و تاریخ قاجار است.

خانه حریری امروز: موزه مطبوعات تبریز

این خانه پر از قصه و هنر، امروز هم به زندگی خودش ادامه می دهد، اما با یک کاربری جدید و خیلی مهم. بخش اندرونی خانه حریری، حالا میزبان «اولین موزه مطبوعات کشور» است! بله، درست شنیدید، تبریز افتخار دارد که اولین موزه تخصصی مطبوعات ایران را در دل یک خانه تاریخی و باشکوه جای داده است. این یعنی یک دلیل دیگر برای بازدید از خانه حریری تبریز.

موزه مطبوعات تبریز اهمیت فوق العاده ای در حفظ و نمایش تاریخ رسانه و مطبوعات ایران دارد. وقتی وارد این بخش می شوید، انگار وارد تونل زمان می شوید و قدم به قدم با تکامل روزنامه نگاری و رسانه در ایران آشنا می شوید. از اولین روزنامه ها و نشریات گرفته تا ابزارهای قدیمی چاپ و عکس های تاریخی، همه اینجا جمع شده اند تا داستان پرفراز و نشیب رسانه را برایتان روایت کنند. فکرش را بکنید، چقدر زیباست که یک فضای تاریخی و هنری، با یک کاربری فرهنگی مثل موزه مطبوعات تلفیق شده و حالا هم هنر گذشته را حفظ می کند و هم دانش امروز را به ما می رساند. اینجا می توانید گنجینه های ارزشمندی از تاریخ مطبوعات را ببینید و حسابی به اطلاعات عمومی تان اضافه کنید.

خانه حریری تبریز، فقط یک بنای تاریخی نیست؛ ترکیبی بی نظیر از هنر دیوارنگاری قاجاری و تاریخ زنده مطبوعات ایران است که آن را در میان جاهای دیدنی تبریز به یک نگین تبدیل کرده است.

راهنمای کامل بازدید از خانه حریری تبریز

حالا که حسابی برای دیدن این خانه زیبا مشتاق شدید، وقتش رسیده که یک راهنمای کامل برای بازدید از خانه حریری تبریز به شما بدهم تا برنامه ریزی سفرتان حسابی راحت شود. خیالتان راحت، همه چیز را اینجا برایتان می گویم!

بهترین زمان برای بازدید

تبریز، شهری چهارفصل است و هر فصلی زیبایی های خاص خودش را دارد. اما اگر دنبال بهترین زمان برای سفر هستید، بهار و اوایل پاییز، هوا خیلی دلپذیر و مطبوع است و می توانید هم از خانه حریری لذت ببرید و هم از دیگر جاهای دیدنی تبریز. تابستان های تبریز هم خنک و دلنشین است و برای فرار از گرمای شهرهای دیگر، عالیه. خلاصه اینکه، بازدید از خانه حریری در تمام فصول جذابیت خودش را دارد و هر زمان که فرصت داشتید، معطل نکنید!

ساعات بازدید معمولاً در طول هفته و روزهای تعطیل کمی متفاوت است، بنابراین بهتر است قبل از رفتن، با یک جستجوی ساده یا تماس با موزه مطبوعات تبریز، از ساعات دقیق مطمئن شوید تا برنامه ریزی تان دقیق باشد.

چگونه به خانه حریری برویم؟

رسیدن به خانه حریری تبریز اصلاً سخت نیست. آدرس خانه حریری دقیقش اینجاست: تبریز، خیابان تربیت، کوچه نور هاشمی، پلاک ۱۳۲.

حالا چطوری خودتان را برسانید؟

• با خودروی شخصی: خیابان تربیت تبریز، که خانه حریری در آن قرار گرفته، یک پیاده راه تاریخی و زیباست. به خاطر همین، امکان پارک خودرو در خود این خیابان یا داخل کوچه های نزدیک محدود است. بهترین کار این است که خودروی خود را در خیابان های اطراف مثل خیابان های منتهی به میدان ساعت یا کوچه های فرعی پارک کنید و باقی مسیر را پیاده طی کنید. این طوری هم پیاده روی لذت بخش در بافت تاریخی شهر را تجربه می کنید و هم راحت تر به مقصد می رسید.
• با وسایل نقلیه عمومی: این بهترین گزینه است! اگر از BRT (اتوبوس تندرو) استفاده می کنید، در ایستگاه میدان ساعت پیاده شوید. از آنجا تا ابتدای پیاده راه تربیت و سپس تا خانه حریری، یک پیاده روی کوتاه و دلنشین در پیش دارید. اتوبوس ها و تاکسی ها هم شما را به راحتی به میدان ساعت یا خیابان های نزدیک تربیت می رسانند.

پیشنهاد من این است که حتماً در پیاده راه تاریخی تربیت قدم بزنید. این خیابان خودش پر از زیبایی و خاطره است و بافت قدیمی آن شما را به گذشته می برد.

جاهای دیدنی اطراف خانه حریری

یکی از خوبی های موقعیت مکانی خانه حریری این است که در مرکز بافت تاریخی تبریز قرار گرفته و کلی جای دیدنی دیگر هم دورتادورش هست. می توانید یک برنامه نصف روز یا حتی تمام روز بچینید و از این ها هم بازدید کنید. این ها بهترین جاهای دیدنی تبریز در نزدیکی خانه حریری هستند:

1. خانه بهنام: حدود ۱۳ دقیقه پیاده روی. یک خانه قاجاری دیگر با معماری و تزئینات خیره کننده.
2. کاخ موزه شهرداری تبریز: تقریباً ۹ دقیقه پیاده روی. این ساختمان تاریخی که زمانی بلدیه تبریز بوده، حالا تبدیل به موزه ای شده که اشیای باارزش تاریخی و مرتبط با شهرداری را به نمایش می گذارد.
3. خانه حیدرنژاد: حدود ۱۲ دقیقه پیاده روی. خانه ای دیگر با معماری اصیل تبریز.
4. خانه نیکدل: تقریباً ۱۲ دقیقه پیاده روی. یکی دیگر از خانه های تاریخی و زیبای تبریز.
5. میدان ساعت (برج ساعت تبریز): حدود ۱۰ دقیقه پیاده روی. نماد شهر تبریز که معماری بسیار زیبایی دارد.
6. بازار تاریخی تبریز: با کمی پیاده روی بیشتر، به بزرگ ترین بازار سرپوشیده جهان که ثبت جهانی یونسکو شده، می رسید. جایی که هم می شود خرید کرد و هم از معماری و زندگی سنتی لذت برد.

می بینید که با یک تیر چند نشان می زنید! پس برنامه ریزی کنید تا حسابی از سفرتان لذت ببرید.

هتل ها و اقامتگاه ها در نزدیکی

اگر قصد اقامت در تبریز را دارید و می خواهید نزدیک خانه حریری باشید، چند هتل خوب در اطراف آن وجود دارد که می توانید انتخاب کنید:

• هتل سینا تبریز: یک گزینه راحت و با دسترسی خوب.
• هتل ارگ تبریز: هتلی دیگر در مرکز شهر با امکانات مناسب.
• هتل پارس نو تبریز: گزینه اقتصادی تر و مناسب.
• هتل سهند تبریز: هتلی دیگر که به مراکز تاریخی نزدیک است.

این ها فقط چند نمونه هستند و گزینه های دیگری هم در تبریز برای اقامت وجود دارد. بهتر است قبل از سفر، رزرو خود را انجام دهید.

رستوران ها و غذاخوری های اطراف

بعد از گشت وگذار در خانه حریری و جاهای اطراف، حتماً گرسنه می شوید و دلتان یک غذای خوشمزه می خواهد. خوشبختانه تبریز پر از رستوران های خوب است که می توانید از غذاهای محلی و ایرانی شان لذت ببرید. چندتا از رستوران های نزدیک:

• رستوران علیشاه: برای امتحان کردن غذاهای تبریزی عالی است.
• دیزی سرای ناصر: اگر اهل دیزی هستید، اینجا را از دست ندهید!
• رستوران قرآنی: یک گزینه دیگر برای چشیدن طعم غذاهای اصیل ایرانی.

البته در تبریز رستوران های دیگری هم هستند که می توانید با کمی پرس وجو پیدا کنید و از طعم بی نظیر غذاهای تبریزی مثل کوفته تبریزی، دلمه و کباب لذت ببرید.

نتیجه گیری

تا اینجا با هم در پیچ وخم های خانه حریری تبریز گشتیم و دیدیم که این بنا چقدر ارزش هنری، تاریخی و فرهنگی دارد. خانه حریری نه فقط یک ساختمان قدیمی، بلکه یک سند زنده و نفس کش از هنر دیوارنگاری قاجاری است؛ جایی که هر نقش و هر رنگ، داستانی از گذشته را برایمان روایت می کند. از معماری خیره کننده و پنجره های هفت رنگش گرفته تا نقاشی های خانه حریری از چهره ها، گل و مرغ، و داستان های مذهبی و ادبی، همه و همه دست به دست هم داده اند تا این خانه را به گنجینه ای بی بدیل تبدیل کنند.

امروز که بخش اندرونی این خانه میزبان اولین موزه مطبوعات کشور است، ارزش آن دوچندان شده و حالا این بنا هم روایتگر هنر است و هم تاریخ رسانه. پس اگر تا به حال فرصت دیدن این شاهکار را پیدا نکرده اید، حتماً برنامه ای برای سفر به تبریز و بازدید از خانه حریری تبریز بچینید. مطمئن باشید بازدید از این خانه، فقط تماشای یک بنای تاریخی نیست، بلکه غوطه ور شدن در تاریخ و هنر یک دوران باشکوه و تجربه ای فراموش نشدنی خواهد بود. باورتان نمی شود چقدر روح آدم تازه می شود وقتی در این فضا نفس می کشد!