دورنمای مناقشه میدان گازی آرش/ غول های انرژی در حال مکیدن گاز در میادین مشترک هستند!

رسول سلیمی: الدوره در زبان عربی به معنای “مروارید” است، اما از نظر کویت، مرواریدی است که در عمق دریا و به طرز وسوسه انگیزی دور از دسترس است. میدان گازی بزرگ الدوره در خلیج فارس بین کویت، عربستان سعودی و ایران قرار دارد. اظهارات و ادعاهای اخیر از جمله توافق ماه مارس عربستان و ایران برای عادی سازی روابط دیپلماتیک، بار دیگر این سوال بحث برانگیز را مطرح می کند که چه کسی این گنجینه را از آن خود خواهد کرد و چگونه؟

به تازگی معاون حقوقی رییس جمهور گفته ما معتقد به برداشت یکپارچه و مشترک از میدان آرش هستیم و تاکید کرده اگر قرار باشد که کویت از میدان برداشت داشته باشد، ما هم برداشت خود را آغاز می کنیم. اما آیا ایران بدون توافق با دو کشور دیگر و در شرایط تحریم های امریکا بر فناوری های استخراج گاز، قادر به برداشت از این میدان گازی خواهد بود؟ چرا عربستان و کویت بدون توجه به تهدیدات حقوقی ایران برای برداشت از این میدان گازی، اقدام به توسعه طرح های خود با شرکت های اروپایی کردند؟

دوره تا حدی در آب های کویت و در منطقه بی طرف دریایی تقسیم شده با عربستان سعودی قرار دارد که در نگاه اول نشان دهنده تقسیم برابر منابع در آب های مشترک دو کشور است. بااین حال، درحالی که مرز دریایی عربستان و ایران در سال 1968 مشخص شد، منطقه بی طرف ایران و مرزهای ایران و کویت همچنان مورد مناقشه است. بخش قابل توجهی از حقوقدان های کشورمان معتقدند بخشی از این میدان که ان را آرش می نامند، در خاک ایران قرار دارد. کویت استدلال می کند که مرز بین دو کشور، بین جزیره خارک و سرزمین اصلی کویت، ناقص است زیرا جزیره فیلکه کویت را نادیده می گیرد. با این حال، تحلیلگران ایرانی معتقدند که این مرزبندی به جای مرز زمینی، از مبنای مرز فلات قاره پیروی می کند.

کویت و عربستان سعودی در مارس 2022 به توافق اولیه در مورد توسعه این میدان رسیدند و هر دو در هفته از تهران خواستند تا دوباره به مذاکرات در مورد تعیین مرز دریایی بپیوندد. کویت موضع خود را تکرار کرد که تنها این کشور و عربستان سعودی ادعاهایی در این زمینه دارند، اگرچه دیپلمات های کویتی در ماه مارس با ایران در مورد مرزها گفتگو کردند.

این در حالی است که سعد آل البراک، وزیر نفت کویت در مصاحبه ای با تلویزیون دولتی عربستان سعودی گفته: “این حق انحصاری کویت و عربستان سعودی در میدان دوره است و هر کسی که ادعایی دارد باید شروع به مشخص کردن مرزها کند و اگر حقی داشته باشد، آن را طبق قوانین بین المللی خواهد گرفت.

ذخیره گاز طبیعی میدان آرش حدود 20 تریلیون فوت مکعب و ذخیره نفت خام در این میدان نیز نزدیک به 310 میلیون بشکه برآورد می شود که سهم ایران را حدود 40 درصد تخمین زده اند. عدم توافق میان ایران و کویت موجب شده است تا سرنوشت بهره برداری از میدان آرش در هاله ای از ابهام قرار بگیرد. پیچیدگی های جغرافیای سیاسی در شمال خلیج فارس، مسایل تکنیکی و فنی بسیار زیاد، همین طور اختلاف حقوقی و برداشت های متفاوت از قوانین بین المللی و دریایی موجب شده است که اختلافات بر سر این میدان انرژی مهم برطرف نشود.

از سوی دیگر یکی دیگر از آثار مخرب آتش زدن سفارت عربستان در ایران، قطع روابط 7ساله ما با عربستان بود که منجر به آن شد در مقاطعی دولت کویت با سو استفاده از این تنش ایران با سعودی ها بر سر میدان آرش، با ریاض هم پیمان شده تا توان دیپلماتیک خود را برای حل مسیله شان با ایران ارتقا دهند.

الدوره تا 10 تا 13 تریلیون فوت مکعب گاز دارد و می تواند یک میلیارد فوت مکعب گاز در روز و 84000 بشکه در روز میعانات برای کویت و عربستان تولید کند. این گاز به ویژه برای ایران و عربستان سعودی اهمیت کمی خواهد داشت. کویت همچنین مقدار قابل توجهی نفت سوخت برای تولید برق می سوزاند و گاز طبیعی مایع را وارد می کند. بر اساس توافق مارس 2022، کویت و عربستان سعودی گاز را به طور مساوی تقسیم می کنند و آن را به طور جداگانه به سرزمین های خود منتقل می کنند. بااین حال، آنها توسعه را آغاز نکرده اند.

کویت همچنین از سال 2014 تلاش کرده است تا اکتشاف در قلمرو دریایی بی چون و چرای خود را از سر بگیرد. این چاه توسط شرکت شل در دهه 1960 مورد بررسی قرار گرفت، اما تنها دو میدان کوچک از لحاظ تاریخی در انجا یافت شده است و حداقل شش چاه خشک حفر شده است. عراق در سال 2018 مساحت دریایی محدود خود را ارایه داد اما هیچ پیشنهادی دریافت نکرد. در حال حاضر یک شرکت چینی در حال انجام یک بررسی لرزه ای در انجا است و بغداد ممکن است دوباره به دنبال بهره برداری باشد و همچنین می تواند اطلاعاتی در مورد بخش مجاور کویت ارایه دهد. نواف الصباح، مدیر عامل شرکت نفت کویت، گفت که منابع دریایی می تواند 25 درصد از اهداف هیدروکربن در برنامه استراتژی 2040 این کشور را تامین کند.

محسن خجسته امروزیا، رییس شرکت ملی نفت در خصوص میدان مشترک آرش (الدوره) گفته هم اکنون مطالعات اولیه و لرزه نگاری این میدان انجام شده و برنامه توسعه آن نیز در شرکت ملی نفت ایران مصوب شده است که به زودی اجرایی می شود که به نظر می رسد فاز مطالعاتی این پروژه بدون درنظرگرفتن هرگونه توافق با کشورهای همسایه در حال انجام است.

ایران می گوید 28 میدان نفت و یا گاز مشترک با کشورهای عربی همسایه خود دارد. حداقل چهار مورد از این موارد بین ایران و عربستان سعودی است، دو مورد فقط در طرف سعودی تولید می کنند و یکی از انها در هر دو طرف تولید نمی کند. چهارمین میدان، میدان غول پیکر مرجان، در حال حاضر توسط ارامکو سعودی از 500 هزار بشکه به 800 هزار بشکه در روز با هزینه 21 میلیارد دلار گسترش یافته است که محور برنامه های رشد تولید ان است. بخش نسبتاً کوچکی از ان به عنوان میدان فروزان به ایران گسترش می یابد که حدود 40 هزار بار در روز تولید می کند. اما دو کشور بخش های خود را به صورت رقابتی توسعه داده اند و برنامه توسعه مشترک یا هیچ طرحی برای تقسیم منابع ندارند، وضعیتی که به نفع ایران به عنوان دارنده سهم قابل توجهی کمتر است.

ازاین رو به نظر می رسد اگر ریاض و تهران مایل باشند روابط خود را تحت توافق ماه مارس با میانجیگری چین تقویت کنند، احتمالاً زمینه های همکاری مربوط به انرژی آسان تر خواهد بود. این در حالی است که اگر آنها مصمم به توسعه یک میدان مشترک باشند، همچنان با موانع تحریم های ایالات متحده مواجه خواهند شد و دسترسی به امور مالی و فناوری را محدود خواهند کرد. در شرایط تحریم های ایران و با چشم انداز انتخابات امریکا، در صورت عدم توافق ایران با عربستان، به نظر می رسد حتی در صورت اراده ایران برای بهره برداری از این میدان بدون توافق با عربستان و کویت، محدودیت در فناوری، مانع از این خواهد شد تا ایران در همان حجمی برداشت کند که کویت و عربستان با فناوری شرکت شل انگلستان برداشت خواهد کرد؛ بنابراین واقع بینانه ترین سناریو برای ایران توافق با عربستان و کویت برای سرمایه گذاری ایران و استخراج سه کشور تحت یک کنسرسیوم مشترک با سهم گاز مشخص خواهد بود.

البته این پیشنهاد کلی می تواند با بحث وبررسی کامل شود؛ اما در صورت مداخله نهادهای بین المللی برای حل وفصل این مناقشه به نظر نمی رسد در دولت سیزدهم شاهد حل مناقشه حقوقی بر سر تعیین مرزهای جغرافیایی باشیم که کویت و عربستان مدعی آن هستند و زمان بیشتری برای حل این پرونده نیاز است.

همزمان با اعلام نصف شدن تولید گاز ایران از پارس جنوبی تا «چند سال دیگر»، قطر اعلام کرده که تولید گاز خود را از این میدان مشترک با ایران، حدودا دو برابر می کند. در همین حال، مهدی حسینی معاون سابق وزیر نفت هشدار داده اگر زودتر به فناوری های جدید دسترسی پیدا نکنیم، ذخایر نفتی ما زیر زمین مانده و غیرقابل دسترس می شود. برخی کارشناسان معتقدند با این روش ها و با این امکانات نهایتاً درکمتر از دو دهه آینده ایران دیگر درحوزه گازی قادر به استخراج نخواهد بود چرا که رقبایی همچون قطر در آن سوی مرزهای گازی ما به طوری غیرقابل باور با حضور غول های صنعت انرژی در حال مکیدن گاز در میادین مشترک هستند و ما در آینده ای نه چندان دور احتمالاً وارد کننده گاز شویم.