جشن سده در کدام شهرهای کشورمان برگزار می شود؟

جشن سده، این میراث کهن ایرانی، بیشتر با شکوه خاصی در شهرهایی مثل کرمان، یزد و تهران برگزار می شود، اما نباید از شور و حال این جشن در شهرهایی مثل شیراز، اصفهان، اهواز، اردکان، میبد، بافق، طبس، سرایان و بردسکن هم غافل شد. این جشن که ریشه هایی عمیق در فرهنگ ما دارد، هرساله دل های ایرانیان را به هم پیوند می دهد و شعله های امید را روشن نگه می دارد.

جشن سده، یکی از اون جشن های قدیمی و باصفای ما ایرانی هاست که شاید از خیلی از جشن های دیگه هم قدیمی تر باشه. فکر کنید، هزاران ساله که این جشن پابرجا مونده و نسل به نسل از پدر به پسر و از مادر به دختر رسیده. این جشن در واقع برای بزرگداشت پیدایش آتشه، همون نوری که توی دل سرما، گرما و امید رو به زندگی آدم ها آورد. سده فقط یه مراسم مذهبی نیست، یه جشن ملیه، یه بهانه برای دور هم جمع شدن و دیدن نور و روشنایی. با اینکه خیلی ها فکر می کنن سده فقط مال زرتشتی هاست، اما این جشن مال همه ایرانی هاست و ریشه هاش تو قلب تاریخ و فرهنگ ماست.

مراسم جشن سده همیشه با شکوه خاصی توی مناطق مختلف کشور برگزار می شه. از کویرهای خشک تا شهرهای شلوغ، هر جا که دل های مردم به فرهنگ و اصالت خودشون گره خورده باشه، می شه ردپای این جشن پرشور رو دید. حالا می خوایم ببینیم این آتش مقدس سده، تو کدوم گوشه از کشورمون شعله ور می شه و چه شهرهایی میزبانی این جشن باستانی رو به عهده دارن. با ما همراه باشید تا یه سفر هیجان انگیز به دل شهرهای سده ای ایران داشته باشیم!

جشن سده در کدام شهرهای ایران شعله ور می شود؟

حتماً برای شما هم جالبه که بدونید این جشن کهن ایرانی دقیقاً تو کدوم شهرها و با چه حال و هوایی برگزار می شه. راستش رو بخواهید، جشن سده توی خیلی از نقاط کشور، به خصوص شهرهایی که جامعه زرتشتی پررنگ تری دارن یا اونایی که ریشه های عمیق تری توی تاریخ ایران دارن، با شور و حال خاصی برگزار می شه. بیایید با هم یه نگاهی بندازیم به کانون های اصلی و شهرهایی که میزبان این جشن بزرگ هستن.

کانون های اصلی و باشکوه ترین برگزاری: کرمان، یزد، تهران

اگه دنبال شکوهمندترین و پرجمعیت ترین جشن های سده می گردید، باید سراغ این سه شهر برید. اینجاها جشن سده واقعاً یه چیز دیگه ست و حال و هوای خاصی داره که هر کسی رو مجذوب خودش می کنه.

کرمان: مهد جشن سده ایران

راستش رو بخواهید، اگه بخواهیم از جشن سده حرف بزنیم و از کرمان نگیم، انگار اصلاً چیزی نگفتیم! کرمان رو باید مهد جشن سده ایران دونست. اینجا بیشتر از 400 ساله که این جشن رو به صورت عمومی و همگانی برگزار می کنن، بدون وقفه و با همون شور و حال قدیمی. این یعنی یه تاریخچه غنی و بی نظیر که کمتر جشنی در ایران اینقدر پیوستگی تو برگزاریش داره.

جشن سده در کرمان سابقاً توی باغچه بوداغ آباد برگزار می شده، اما الان سال هاست که توی زیارتگاه شاه مهر ایزد (که به پیرشاه مهر ایزد هم معروفه) شعله های سده رو برافروخته می کنن. یکی از چیزهایی که جشن سده کرمان رو خاص می کنه، حضور همه اقشار جامعه ست. اینجا فرقی نمی کنه مسلمون باشی یا زرتشتی، مسیحی یا یهودی؛ همه کنار هم میان و زیر نور آتیش سده، رقص و پایکوبی می کنن و شادن. این همبستگی یه حس بی نظیر ایجاد می کنه و نشون می ده که جشن سده واقعاً یه جشن ملیه.

کشاورزهای کرمانی هم آداب خاص خودشون رو دارن. اون ها اعتقاد دارن خاکستر آتش سده به زمین برکت می ده، برای همین بعد از فروکش کردن شعله ها، مقداری از خاکستر رو برمی دارن و توی زمین های کشاورزیشون می پاشن. باور کنید یا نه، توی کرمان حتی مدارس رو هم روز جشن سده تعطیل می کنن! این نشون دهنده اهمیت این جشن برای مردم کرمانه.

کرمان، با بیش از چهار قرن برگزاری بی وقفه و همگانی، بی شک باشکوه ترین جشن سده ایران را به خود اختصاص داده است، جایی که همه اقشار جامعه، فارغ از دین و مذهب، زیر نور آتش سده گرد هم می آیند.

روح الامینی، که خودش کرمانیه، می گه: کرمانی ها این جشن رو باشکوه تر از بقیه جاها برگزار می کنن. هنوزم توی کرمان رسمه که کشاورزها از خاکستر آتیش روی زمین هاشون می پاشن، چون عقیده دارن که خاکستر آتیش سده به زمین برکت می ده. اون ادامه می ده: توی گذشته های نه چندان دور این مراسم روی پشت بوم ها برگزار می شد؛ این جشن جمعی و همگانیه؛ هیچ وقت این مراسم پنهانی و توی خفا انجام نمی شده و همیشه با حضور تعداد زیادی از مردم توی بیابون ها و دشت ها برپا می شده. هنوز هم توی کرمان توی روز جشن سده، مدارس رو تعطیل می کنن. حتی توی زمان جنگ ایران و عراق هم با اینکه از شکوه جشن سده کم شده بود، ولی باز هم مردم توی روز دهم بهمن دور هم توی بوداغ آباد کرمان جمع می شدن. صادق هدایت هم توی جوونی هاش از جشن سده زرتشتیان کرمان دیدن کرده و حال و هوای اون رو اینجوری توصیف کرده: سده سوزی جشنیه که هنوز زرتشتیان کرمان به یادگار جمشید و آیین های ایران باستان می گیرن و برای این کار موقوفاتی توی کرمان در نظر گرفتن. پنجاه روز به نوروز خروارها بوته و هیزم درمنه توی گبر محله باغچه بوداغ آباد گرد می آورن. جنب این باغچه خونه ای هست مسجد مانند و موبدان موبد از بزرگای شهر و حتی خارجی ها رو دعوت شایانی می کنن. توی این آیین نوشیدنی و شیرینی و میوه زیاد چیده می شه و اول غروب آفتاب دو نفر موبد دو لاله روشن می کنن و بوته ها رو با اون آتیش می زنن و سرود ویژه می خونن هنگامی که آتیش زبونه می کشه همه مهمون ها که بیشتر از چندین هزار نفر می شن با فریادهای شادی دور آتیش می گردن و این ترانه رو می خونن: سد به سده، سی به گله پنجاه به نوروز. نوشیدنی می نوشن و میان هلهله شادی جشن تموم می شه.

یزد: قلب زرتشتیان و پاسدار سنت ها

یزد، شهری که بهش می گن قلب زرتشتیان ایران، جاییه که سنت ها و آیین های باستانی هنوزم زنده و پررنگن. جشن سده توی یزد هم با همون شکوه و اهمیت برگزار می شه. مکان اصلی برگزاری این جشن توی یزد، آتشکده رحمت آباده. هر سال، هزاران نفر از زرتشتیان و همین طور کلی از مردم علاقه مند به فرهنگ ایران باستان، دور هم جمع می شن تا این جشن رو با شور و هیجان خاص خودش برگزار کنن.

یزدی ها هم برای سده ارزش زیادی قائل ان و سعی می کنن این جشن رو با رعایت تمام آداب و رسوم برگزار کنن. حضور گسترده مردم، نشون دهنده پیوند عمیق اون ها با این جشن کهنه و باستانیه. توی یزد هم مثل کرمان، حال و هوای خاصی داره و حس می کنید که قدم توی تاریخ گذاشتید و دارید بخشی از یه آیین هزاران ساله رو از نزدیک می بینید. موبدان زرتشتی با لباس های سفید و مراسم نیایش، شعله های آتش رو برافروخته می کنن و مردم دور آتش به شادی و پایکوبی می پردازن. اگه اهل فرهنگ و تاریخید و دوست دارید جشن سده رو با ریشه های اصلی خودش ببینید، یزد یکی از بهترین مقاصده.

تهران: احیای جشن در پایتخت

شاید فکر کنید توی پایتخت شلوغ و مدرن مثل تهران، جایی برای جشن های باستانی نیست، اما اشتباه می کنید! تهران هم حدود ۲۵ ساله که جشن سده رو با شکوه و نظم خاصی برگزار می کنه. مکان اصلی برگزاری این جشن توی تهران، باغ کوشک ورجاونده که توسط سازمان فروهر میزبان علاقه مندان به جشن سده می شه. این اتفاق یه جورایی احیای جشن سده توی پایتخته و تلاش می کنه این میراث باستانی رو دوباره به میانگین جامعه برگردونه.

توی تهران هم مثل بقیه شهرها، عموم مردم می تونن تو این جشن شرکت کنن و کنار زرتشتیان و علاقه مندان، از دیدن شعله های آتش و حال و هوای جشن سده لذت ببرن. برگزاری جشن سده توی پایتخت، نشون می ده که چقدر این جشن برای ایرانی ها مهمه و با وجود تمام دگرگونی ها، هنوز هم ریشه هاش محکم سر جاشه و مردم دوست دارن این سنت ها رو زنده نگه دارن.

سایر شهرهای میزبان جشن سده

فکر نکنید جشن سده فقط به اون سه تا شهر محدود می شه. ایران پر از شهرهاییه که هر کدوم به نوعی و با حال و هوای خودشون، این جشن رو گرامی می دارن. بیایید نگاهی به بقیه شهرهای میزبان سده بندازیم:

• شیراز (فارس): شیراز، مهد فرهنگ و تمدن ایران، هم از شهرهاییه که جشن سده توی اون برگزار می شده. در گذشته، این جشن با همکاری ارتش و مردم، نزدیک کعبه زرتشت (نزدیک تخت جمشید) برگزار می شد. حتی برای مدتی این مراسم فراموش شده بود، اما توی سال های اخیر دوباره تلاش هایی برای احیای اون صورت گرفته و شیراز هم دوباره شور سده رو به خودش دیده.
• اصفهان: اگه به تاریخ نگاه کنیم، اصفهان هم توی برگزاری جشن سده سابقه طولانی و باشکوهی داره. مردآویج زیاری، توی سال ۳۲۳ هجری، جشن سده رو با چنان شکوهی تو اصفهان برگزار کرده که تا سال ها ورد زبون ها بوده. بیهقی هم توی تاریخش از جشن سده ای که توی زمان سلطان مسعود غزنوی در سال ۴۳۰ هجری تو اصفهان برگزار شد، یاد می کنه. حالا هم تلاش هایی برای احیای این جشن تو اصفهان انجام می شه.
• اهواز: جامعه زرتشتی اهواز و علاقه مندان به این جشن هم توی این شهر، هر سال مراسم سده رو برگزار می کنن و با برپا کردن آتش، این سنت کهن رو زنده نگه می دارن.
• اردکان و میبد (استان یزد): توی استان یزد، علاوه بر شهر یزد، روستاهای اطراف اردکان و میبد هم جشن سده رو برگزار می کنن. این نشون می ده که ریشه های این جشن چقدر توی دل روستاها و بین مردم محلی عمیقه.
• بافق (استان یزد): بافق هم از اون شهرهای یزد که هر سال میزبان جشن سده است و مردمش با شور و هیجان خاصی این مراسم رو برگزار می کنن.
• طبس (استان خراسان جنوبی): اگه به روستاهای قدیمی و اصیل علاقه مندید، باید بدونید که توی طبس، روستاهای پیرحاجات و کلشانه از قدیم الایام جشن سده رو به شیوه ای کاملاً سنتی و کهن برگزار می کردن. این روستاها با حفظ آداب و رسوم قدیمی، سده رو زنده نگه داشتن.
• سرایان (استان خراسان جنوبی): روستای دوحصاران در سرایان هم از جمله مناطقیه که جشن سده رو گرامی می داره و مردمش با شور و حال خاصی به استقبال این جشن می رن.
• بردسکن (استان خراسان رضوی): شاید کمتر کسی بدونه، اما توی بردسکن و به خصوص روستاهایی مثل آزادوار، جشن سده با شکوه و فعالانه برگزار می شه. حتی طبق نظرات کاربران، این جشن توی سال های اخیر باشکوه تر از قبل هم شده و گاهی تا سه شب پشت سر هم هم ادامه پیدا می کنه. این نشون می ده که جشن سده چقدر بین مردم این مناطق زنده و فعاله و چقدر بهش بها می دن.

جشن سده در خارج از مرزهای ایران

فکر نکنید جشن سده فقط محدود به ایران می شه. این جشن، به واسطه مهاجرت ایرانی ها و همین طور ریشه های مشترک فرهنگی، توی کشورهای دیگه هم برگزار می شه. ایرانیان مقیم خارج، مثل اونایی که توی سوئد، آمریکا یا استرالیا زندگی می کنن، تلاش می کنن این سنت های باستانی رو زنده نگه دارن و جشن سده رو با حال و هوای ایرانی خودش برگزار کنن. این نشون می ده که فرهنگ ما تا کجاها ریشه دوانده و چقدر مهمه.

یکی از اتفاقات خیلی خوب توی این زمینه، ثبت جهانی جشن سده با مشارکت کشور دوست و هم زبانمون، تاجیکستانه. این اتفاق باعث شده که جشن سده توی تاجیکستان هم به صورت رسمی و گسترده برگزار بشه. رئیس جمهور تاجیکستان هم پیام تبریک برای این جشن فرستاده و مردم دوشنبه با شور و حال زیادی توی باغ حکیم فردوسی، سده رو جشن می گیرن. این نشون می ده که جشن سده فراتر از مرزهای جغرافیایی، یه میراث مشترک برای همه فارسی زبان هاست و قلب های زیادی رو به خودش گره زده.

چرا جشن سده در این مناطق ماندگار مانده است؟

حالا شاید این سوال براتون پیش بیاد که چرا جشن سده با این همه قدمت، هنوزم توی این مناطق زنده مونده و شعله هاش خاموش نشده؟ دلایل زیادی برای این پایداری وجود داره که هر کدوم به نوعی نشون دهنده ارزش و اهمیت این جشن برای مردم ایرانه.

اول از همه، باید از نقش پررنگ جوامع زرتشتی حرف بزنیم. این عزیزان، طی قرن ها، با تعصب و علاقه فراوان، این میراث کهن رو حفظ و احیا کردن. اونا واقعاً پاسداران اصلی این جشن هستن و هر ساله با برپا کردن مراسم باشکوه، یاد و خاطره نیاکانشون رو زنده نگه می دارن. اونا معتقدن که این جشن فقط مال خودشون نیست و متعلق به تمام ایرانیانه.

دوم، پیوند عمیق جشن با تاریخ و هویت ملی ایرانیانه. سده فقط یه جشن ساده نیست، بخشی از داستان های شاهنامه و اسطوره های ماست. وقتی فردوسی از کشف آتش توسط هوشنگ شاه می گه، این جشن رو با ریشه های عمیق فرهنگی و تاریخی ما گره می زنه. مردم احساس می کنن با برگزاری سده، دارن به هویت خودشون و ریشه های باستانیشون وصل می شن و این حس، خیلی قویه.

سوم، ارتباط با کشاورزی و پایان فصل سرماست. توی مناطق کویری و کشاورزی مثل کرمان و یزد، جشن سده یه معنی خاص دیگه هم پیدا می کنه. مردم، بعد از پشت سر گذاشتن سختی های چله بزرگ زمستان، با برافروختن آتش سده، به استقبال گرما و روزهای روشن تر می رن. خاکستر آتش سده هم که برای کشاورزا برکت می آره، این ارتباط رو قوی تر می کنه. این جشن در واقع یه جورایی جشن شکرگزاری از طبیعت و امید به سالی پربار برای کشاورزهاست.

چهارم، جنبه های همبستگی و مشارکت اجتماعی که توی برگزاری جشن سده نهفته است. توی این جشن، مردم از هر قشر و مذهب، کنار هم جمع می شن و برای جمع آوری هیزم و برپا کردن آتش همکاری می کنن. این مشارکت جمعی، حس وحدت و دوستی رو تقویت می کنه و آدم ها رو به هم نزدیک تر می کنه. سده یه جشن همگانیه که همه رو زیر یک آسمون و دور یک آتیش جمع می کنه.

و بالاخره، ثبت جهانی یونسکو. این ثبت، به عنوان بیست وچهارمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران، باعث شده که توجه جهانی به این جشن بیشتر بشه و اهمیتش برای حفظ و معرفی این میراث کهن دوچندان بشه. اینجور ثبت ها، یه جورایی مهر تاییدی برای ارزش فرهنگی یک جشن می زنن و به پایداری اون کمک می کنن.

آداب و رسوم کلی جشن سده: تجلی نور و گرما

جشن سده مثل هر جشن باستانی دیگه، آداب و رسوم خاص خودش رو داره که باعث می شه حال و هوای اون از بقیه جشن ها متمایز بشه. اگه بخوایم بگیم مهم ترین رسم این جشن چیه، بدون شک باید بگیم آتش افروزی عظیم. مردم از روزها قبل، کلی هیزم و بوته جمع آوری می کنن و توی یه فضای باز، معمولاً یه دشت یا تپه بلند، یه تپه بزرگ از هیزم درست می کنن.

نزدیک غروب دهم بهمن، مراسم اصلی شروع می شه. موبدان زرتشتی با لباس های سفید پاک، میان و نیایش خوانی (گات ها) می کنن. بعد با مشعل هایی که توی دست دارن، شعله های آتش رو به هیزم ها می زنن. اینجا دیگه همه چی عوض می شه! با زبونه کشیدن شعله ها به آسمون، شور و هیجان خاصی بین جمعیت به وجود می آد. مردم دور آتش جمع می شن و با شادی و رقص و پایکوبی، این جشن کهن رو گرامی می دارن. سرودخوانی و نواختن ساز هم بخش جدایی ناپذیری از این شاده. توی بعضی مناطق، رسمه که مردم از روی آتش می پرن تا به قول خودشون پلیدی ها رو از خودشون دور کنن و پاک بشن.

کنار همه این ها، خورد و خوراک هم جایگاه خاص خودش رو داره. مردم آش های سنتی، نون برنجی، آجیل و انواع شیرینی های محلی رو آماده می کنن و از مهمونا پذیرایی می کنن. لباس های رنگارنگ و نو پوشیدن هم از رسومیه که توی این جشن خیلی بهش اهمیت داده می شه. توی کرمان هم که قبلاً گفتیم، کشاورزا بعد از مراسم خاکستر آتش رو به زمیناشون می پاشن تا برکت بیاره. خلاصه، جشن سده یه فرصت عالیه برای شادی، همبستگی و نزدیک شدن به ریشه های باستانی خودمون.

ثبت جهانی جشن سده: پاسداشت یک میراث مشترک

خب، رسیدیم به یکی از اتفاقات مهم و افتخارآمیز برای جشن سده. این جشن باستانی ما، بالاخره توی فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد! این اتفاق توی تاریخ ۱۵ آذر ۱۴۰۲ (مصادف با ۶ دسامبر ۲۰۲۳) افتاد. جالبیش اینجاست که این ثبت، یه پرونده مشترک بین ایران و کشور دوست و هم زبانمون، تاجیکستان بود. این یعنی جشن سده فقط مال ما نیست، یه میراث مشترک فرهنگی بین دو کشور هم ریشه ست.

با این ثبت، جشن سده به عنوان بیست وچهارمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران توی فهرست جهانی یونسکو جا گرفت. این اتفاق توی هجدهمین نشست کمیته بین الدولی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو که توی شهر کاسان، جمهوری بوتسوانا برگزار شد، مورد بررسی قرار گرفت و به تصویب رسید. این ثبت جهانی اهمیت خیلی زیادی داره. اولاً، باعث می شه که این جشن کهن بیشتر از قبل دیده بشه و معرفی بشه. دوماً، یه جورایی مهر تاییدی می زنه روی ارزش های تاریخی و فرهنگی سده و کمک می کنه تا برای حفظ و پاسداشت اون، تلاش های بیشتری انجام بشه. این اتفاق یه گام بزرگ برای زنده نگه داشتن و انتقال این میراث گرانبها به نسل های آینده ست.

نکات مهم برای بازدید و شرکت در جشن سده

اگه دلتون می خواد یه بار هم که شده، از نزدیک شور و حال جشن سده رو تجربه کنید و توی این مراسم باشکوه شرکت کنید، چند تا نکته هست که بهتره بدونید. اول از همه، زمان برگزاری جشن سده رو یادتون نره: این جشن همیشه شامگاه دهم بهمن ماه برگزار می شه. پس اگه قصد سفر دارید، برنامه ریزی تون رو با این تاریخ تنظیم کنید.

یه خبر خوب اینه که شرکت توی جشن سده برای عموم مردم، با هر دین و عقیده ای، آزاده. یعنی لازم نیست حتماً زرتشتی باشید تا بتونید توی این مراسم شرکت کنید. همه می تونن بیان و از این جشن ملی لذت ببرن و حال و هوای اصیل ایرانی رو تجربه کنن. اما خب، مثل هر مراسم دیگه، بهتره که به آداب و رسوم محلی و روحانیون زرتشتی که مراسم رو اجرا می کنن، احترام بذارید و سعی کنید هماهنگ با فضای جشن باشید.

چون جشن سده توی اوج سرمای زمستون برگزار می شه (دقیقاً ۵۰ روز و ۵۰ شب مونده به نوروز)، حتماً لباس گرم مناسب با خودتون بیارید. شب های بهمن ماه می تونه خیلی سرد باشه، به خصوص دور آتیش بزرگ که حرارتش خوبه، اما وقتی از آتیش فاصله می گیرید، سرما خودشو نشون می ده. اگه می خواید توی شهرهایی مثل کرمان و یزد شرکت کنید، از قبل درباره محل دقیق برگزاری و جزئیات برنامه ها پرس وجو کنید تا لحظه آخر به مشکل نخورید. شرکت توی جشن سده می تونه یه تجربه فراموش نشدنی و عمیق از فرهنگ غنی ایران براتون باشه.

نتیجه گیری: آینده ای روشن برای جشن سده

جشن سده، با ریشه هایی کهن به قدمت تاریخ این سرزمین، فقط یک مراسم ساده نیست؛ این جشن نمادی از هویت ملی، پایداری در برابر سرما، و جشن روشنایی و امید در دل تاریکی زمستانه. دیدیم که چطور این جشن، فارغ از محدودیت های مذهبی، در شهرهای مختلف کشور از کرمان و یزد تا تهران و حتی روستاهای دورافتاده مثل پیرحاجات و آزادوار، با شور و حال خاصی برگزار می شود.

همبستگی بی نظیر مردم، نقش پررنگ جوامع زرتشتی در حفظ آن، و همین طور ثبت جهانی این جشن در یونسکو، همگی نشان دهنده اهمیت و جایگاه ویژه سده در قلب ایرانیان است. این جشن نه تنها گذشته ما را به تصویر می کشد، بلکه با گرد هم آوردن مردم از هر قشر و عقیده، آینده ای روشن تر و پر از همبستگی را برای فرهنگ غنی ایران نوید می دهد. امیدواریم که هر سال شاهد برگزاری باشکوه تر و گسترده تر جشن سده در گوشه گوشه کشورمان باشیم و این شعله کهن، همیشه فروزان بماند.