فرق قرار کفالت با وثیقه

وقتی پای پرونده های کیفری به میون میاد، اسم هایی مثل قرار کفالت و وثیقه زیاد شنیده میشه. خیلی وقت ها این دو تا اصطلاح با هم قاطی میشن و آدم حسابی گیج میشه که اصلا فرقشون چیه، کدوم به درد ما میخوره و چه عواقبی دارن. در واقع، قرار کفالت یه تعهد شخصی از طرف کفیل برای حاضر کردن متهم تو دادگاهه، در حالی که قرار وثیقه یعنی یه مال (مثل پول نقد یا سند ملک) رو گرو میذاری تا متهم آزاد بشه و هر وقت لازم شد، خودشو معرفی کنه. این دو تا از مهم ترین قرارهای تأمین کیفری هستن که برای اطمینان از حضور متهم و جلوگیری از فرارش صادر میشن و دونستن تفاوت هاشون برای هر کسی که باهاشون سروکار داره، حسابی ضروریه.

خب بریم سراغ اصل مطلب که بفهمیم این دو تا قرار تأمین دقیقا چی هستن و چه فرقی با هم دارن. سیستم قضایی ما برای اینکه مطمئن بشه متهم از چنگال قانون فرار نمی کنه و هر وقت لازم شد، میاد و به پرونده اش رسیدگی میشه، یه سری تدابیر در نظر گرفته که بهشون میگن قرارهای تأمین کیفری. این قرارها در واقع یه جور تضمین هستن که متهم بتونه تا زمان دادگاه آزاد باشه، اما اگه سر و کله اش پیدا نشد، یه عواقبی گریبان گیر خودش یا ضامنش بشه. قرار کفالت و قرار وثیقه هم دو تا از پرکاربردترین این قرارها هستن که خیلی ها باهاشون درگیر میشن. اینکه کدومشون برای پرونده شما صادر بشه، بستگی به نوع جرم، میزان خسارت و خیلی فاکتورهای دیگه داره که مقام قضایی با توجه به شرایط پرونده تشخیص میده.

درسته که ممکنه این اصطلاحات حقوقی یه خورده خشک و پیچیده به نظر بیان، اما تو این مقاله سعی می کنیم همه چیز رو با زبون ساده و خودمونی براتون باز کنیم. از تعریف هر کدوم گرفته تا شرایطی که کفیل یا وثیقه گذار باید داشته باشن، مراحل صدور، انواع وثیقه و کلی نکته کاربردی دیگه که از نون شب واجب تره! هدفمون اینه که شما با خوندن این مطالب، حسابی به این دو تا قرار تسلط پیدا کنید و اگه خدایی نکرده پاتون به دادسرا افتاد یا خواستید برای کسی ضامن بشید، با چشم باز قدم بردارید و گرفتار دردسرهای الکی نشید. آماده اید؟ پس بریم که شروع کنیم.

قرار کفالت چیه؟ (همه چیز درباره اش)

تصور کنید یکی متهم شده و بازپرس یا قاضی برای اینکه مطمئن بشه این آقا یا خانم فرار نمی کنه و هر وقت کارش داشتن میاد، یه قرار صادر می کنه. یکی از این قرارها، قرار کفالت هست. یعنی چی؟ یعنی متهم باید یه نفر رو پیدا کنه که بهش میگن کفیل. این کفیل میاد و به دادگاه تعهد میده که اگه متهم هر وقت احضار شد و نیومد، خودش اون مبلغی رو که دادگاه مشخص کرده (بهش میگن وجه الکفاله) پرداخت می کنه. خیلی ساده و خودمونی، کفالت یعنی یه نفر دیگه ضمانت حضور متهم رو به گردن میگیره.

کفالت یعنی چی؟ یه تعریف ساده و خودمونی

به زبان حقوقی و رسمی، قرار کفالت یعنی بازپرس یا دادیار یا قاضی، از متهم میخواد که یه نفر دیگه رو (یعنی کفیل) معرفی کنه که این کفیل با قبول کردن مسئولیت، تعهد میده که هر وقت متهم رو خواستن، حتما اونو حاضر کنه. اگه کفیل نتونست متهم رو حاضر کنه، باید اون مبلغی که از قبل به عنوان وجه الکفاله تعیین شده رو به دادگستری بپردازه. پس، اینجا پای یک تعهد شخصی وسطه؛ کفیل قول میده که اگه متهم نیومد، پول رو خودش میده. این نوع ضمانت رو تو علم حقوق بهش میگن ضمانت ذمه یعنی یک تعهد روی گردن شخص.

کفیل کیه و چه شرایطی باید داشته باشه؟

حالا هر کسی نمیتونه بیاد و کفیل بشه! دادگاه برای کفیل شدن، یه سری شرایط رو در نظر میگیره تا مطمئن بشه این بنده خدا از پس تعهدش برمیاد. مهم ترین این شرایط ایناست:

• اهلیت قانونی: این یعنی کفیل باید عاقل، بالغ و رشید باشه. مثلا یه بچه ۱۰ ساله یا کسی که مشکلات روحی جدی داره، نمیتونه کفیل بشه. همچنین نباید ورشکسته به تقصیر یا تقلب باشه، چون اینا نشون دهنده عدم مسئولیت پذیری مالی هستن.
• تمکن مالی: این یکی خیلی مهمه! کفیل باید توانایی مالی لازم برای پرداخت وجه الکفاله رو داشته باشه. چطوری اینو ثابت می کنه؟
  • فیش حقوقی معتبر: اگه کارمند رسمی یا پیمانی باشه، فیش حقوقی که نشون بده حقوق کافی برای پرداخت وجه الکفاله رو داره، کفایت می کنه.
  • جواز کسب معتبر: اگه کاسب باشه، جواز کسب معتبرش میتونه نشون دهنده تمکن مالی باشه. البته مبلغ وجه الکفاله اینجا مهمه و باید با توانایی مالی صاحب جواز کسب همخوانی داشته باشه.
  • گواهی کسر از حقوق: برای بازنشستگان، گواهی کسر از حقوق راه خوبیه.
  • سند اجاره معتبر: تو بعضی موارد، سند اجاره ملکی که درآمدزا هست هم ممکنه قبول بشه.

  خلاصه کلام، دادگاه باید مطمئن بشه اگه متهم نیومد، کفیل میتونه پول رو از جیب خودش بده.

• عدم ممنوعیت قانونی: کفیل خودش نباید تو همون پرونده متهم باشه یا از نظر قانونی مشکلی برای کفیل شدن داشته باشه.

وجه الکفاله چیه و چجوری تعیین میشه؟

وجه الکفاله همون مبلغیه که دادگاه برای قرار کفالت تعیین می کنه و کفیل تعهد میده که اگه متهم حاضر نشد، این مبلغ رو پرداخت کنه. این مبلغ از همون اول تو دادگاه سپرده نمیشه، بلکه فقط یه تعهد کتبی برای پرداختش گرفته میشه.

* تعریف وجه الکفاله: همون مبلغ ضمانت که کفیل متعهد میشه در صورت عدم حضور متهم پرداخت کنه.
* مبنای تعیین مبلغ: مبلغ وجه الکفاله الکی تعیین نمیشه؛ بازپرس یا قاضی موقع تعیین این مبلغ، به چند تا چیز دقت می کنه:
* نوع و اهمیت جرم: هرچی جرم سنگین تر باشه، مبلغ بالاتر میره.
* میزان خسارات وارده: اگه جرمی خسارتی به کسی زده باشه، وجه الکفاله نباید از میزان اون خسارت کمتر باشه (این موضوع تو ماده ۲۱۹ قانون آیین دادرسی کیفری هم اومده).
* مجازات قانونی جرم: میزان مجازاتی که قانون برای اون جرم در نظر گرفته هم تو تعیین مبلغ مؤثره.
* سوابق متهم: سابقه کیفری و وضعیت قبلی متهم هم میتونه روی این مبلغ تأثیر بذاره (ماده ۲۱۷ ق.آ.د.ک).

پس یادتون باشه، این یه تعهده و نیازی به پرداخت پول تو همون لحظه نیست، فقط کفیل باید توانایی پرداختش رو داشته باشه.

فرآیند صدور قرار کفالت و آزادی متهم

حالا که فهمیدیم کفالت چیه و کفیل کیه، بریم سراغ اینکه مراحلش چطوریه تا متهم آزاد بشه:

1. صدور قرار توسط مقام قضایی: اولش بازپرس یا دادرس با توجه به پرونده، قرار کفالت رو صادر می کنه و مبلغ وجه الکفاله رو هم مشخص می کنه.
2. معرفی کفیل توسط متهم: متهم باید یه نفر رو به عنوان کفیل به دادگاه معرفی کنه.
3. احراز شرایط کفیل: مقام قضایی (یا ضابط قضایی با دستور مقام قضایی) بررسی می کنه که آیا اون شخصی که به عنوان کفیل معرفی شده، شرایط لازم (مثل اهلیت و تمکن مالی) رو داره یا نه. ممکنه مدارکی مثل فیش حقوقی یا جواز کسب رو بخوان.
4. صدور قرار قبولی کفالت: اگه شرایط کفیل تأیید شد و دادگاه قبولش کرد، یه قرار به اسم قرار قبولی کفالت صادر میشه. تو این قرار، کفیل تعهداتش رو امضا می کنه.
5. آزادی متهم: به محض اینکه قرار قبولی کفالت صادر و امضا شد، متهم آزاد میشه و میتونه بره خونه!

قرار وثیقه چیه؟ (همه چیز دسته بندی شده)

خب، بریم سراغ قرار دوم که اسمش وثیقه است. وثیقه هم مثل کفالت برای تضمین حضور متهم صادر میشه، اما فرقش تو نوع تضمینه. تو کفالت یه نفر تعهد شخصی میداد، اینجا پای یه مال در میونه! یعنی یه چیزی رو به عنوان گرو میذاری پیش دادگاه تا اگه متهم هر وقت لازم شد، نیومد، اون مال ضبط و فروخته بشه. به عبارت ساده تر، وثیقه یه جور تضمین مالی و عینیه.

وثیقه یعنی چی؟ یه تعریف خودمونی و قانونی

قرار وثیقه قراریه که متهم (یا یه نفر دیگه به جای متهم) یه مال با ارزش رو به عنوان تضمین پیش دادگاه یا دادسرا میذاره. این مال میتونه پول نقد، سند ملک، سند خودرو یا هر چیز با ارزش دیگه باشه. وقتی این مال سپرده شد و دادگاه قبولش کرد، متهم از بازداشت آزاد میشه. حالا اگه متهم هر وقت احضار شد و بدون دلیل موجه حاضر نشد، اون مال به نفع دولت ضبط و فروخته میشه تا خسارت های احتمالی جبران بشه. پس اینجا دیگه تعهد شخصی نیست، بلکه یه مال مشخص به عنوان تضمین درگیره. این نوع ضمانت رو تو علم حقوق بهش میگن ضمانت عینی (مالی).

وثیقه گذار کیه و چه ویژگی هایی داره؟

تو بحث وثیقه، کسی که مال رو به عنوان وثیقه میذاره بهش میگن وثیقه گذار. حالا فرقش با کفالت چیه؟

* متهم یا شخص ثالث: یکی از فرق های اساسی اینجاست که تو وثیقه، خود متهم هم میتونه مال خودشو به عنوان وثیقه بذاره. یعنی اگه متهم ملک یا پول کافی داشته باشه، میتونه از مال خودش وثیقه بذاره. اما تو کفالت فقط شخص ثالث میتونه کفیل بشه. البته یه نفر دیگه (یعنی شخص ثالث) هم میتونه برای متهم وثیقه بذاره (این موضوع تو ماده ۲۳۰ قانون آیین دادرسی کیفری هم تاکید شده).
* مالکیت و اهلیت قانونی: وثیقه گذار چه خود متهم باشه چه شخص ثالث، باید مالک اون مالی باشه که میخواد به وثیقه بذاره و از نظر قانونی هم اهلیت داشته باشه (یعنی عاقل، بالغ، رشید و ممنوع المعامله نباشه).

در قرار وثیقه، علاوه بر شخص دیگری، خود متهم هم می تواند اقدام به گذاشتن وثیقه نماید، ولیکن در قرار کفالت فقط شخص ثالث می تواند کفیل متهم باشد نه خود متهم.

انواع وثیقه هایی که دادگاه قبول می کنه و چجوری ارزش گذاری می شن؟

برای وثیقه، هر مالی که ارزشش با مبلغ تعیین شده توسط دادگاه همخوانی داشته باشه، میتونه قبول بشه. انواع رایج وثیقه اینا هستن:

• وجه نقد: این ساده ترین نوع وثیقه است. پول نقد به حساب مخصوص دادگستری واریز میشه و رسیدش ارائه میشه.
• مال منقول: یعنی اموالی که میشه جابجا کرد، مثل خودرو، طلا، جواهرات یا ماشین آلات. برای اینا، معمولا یه کارشناس رسمی ارزش گذاری می کنه و بعدش سند یا پلاک اون مال توقیف میشه تا متهم یا وثیقه گذار نتونه اونو جابجا کنه یا بفروشه.
• مال غیرمنقول: این پرکاربردترین نوع وثیقه است و شامل سند ملک (مثل آپارتمان، زمین، باغ و ویلا) میشه. اینجا هم یه کارشناس رسمی دادگستری میاد و ملک رو قیمت گذاری می کنه تا ارزشش با مبلغ وثیقه تعیین شده برابر باشه. بعدش هم سند اون ملک تو اداره ثبت اسناد و املاک توقیف میشه.
• اوراق بهادار: گاهی اوقات اوراق بهادار معتبر مثل سهام شرکت های بورسی یا اوراق مشارکت دولتی هم به عنوان وثیقه قبول میشن.

حواستون به مستثنیات دین باشه!
مستثنیات دین یعنی اون اموالی که قانون گفته برای گذران زندگی ضروری هستن و نمیشه اونا رو بابت بدهی یا وثیقه از کسی گرفت. مثلاً تنها خونه ای که یه نفر توش زندگی می کنه و برای زندگی اش لازمه، معمولاً جزء مستثنیات دینه و نمیشه اونو به عنوان وثیقه گرفت. اما خب، اینجا هم یه اما هست! اگه مثلاً اون خونه خیلی لوکس و بزرگ باشه و ارزشش خیلی بیشتر از نیازهای متعارف زندگی باشه، ممکنه دیگه جزء مستثنیات دین محسوب نشه و بشه اونو به عنوان وثیقه قبول کرد. این موضوع یه خورده پیچیده است و بستگی به نظر مقام قضایی و کارشناس داره.

چجوری مبلغ وثیقه تعیین میشه؟
مبلغ وثیقه هم مثل وجه الکفاله، بر اساس ماده ۲۱۹ قانون آیین دادرسی کیفری، متناسب با اهمیت جرم، میزان مجازات، خسارت وارده و سوابق متهم تعیین میشه. کارشناس رسمی هم میاد و ارزش مال رو بررسی می کنه تا مطمئن بشه اون مال، مبلغ وثیقه رو پوشش میده.

فرآیند صدور قرار وثیقه و آزادی متهم

گذاشتن وثیقه هم یه مراحلی داره که باید قدم به قدم طی بشه:

1. صدور قرار توسط مقام قضایی: بازپرس یا دادرس قرار وثیقه رو صادر می کنه و مبلغش رو هم میگه.
2. معرفی وثیقه توسط متهم یا شخص ثالث: متهم یا کسی که میخواد براش وثیقه بذاره، یه مال رو معرفی می کنه.
3. کارشناسی و ارزیابی مال: اگه وثیقه، مال منقول یا غیرمنقول باشه، یه کارشناس رسمی دادگستری میاد و اون مال رو قیمت گذاری می کنه تا مطمئن بشه ارزشش به اندازه مبلغ وثیقه هست.
4. تودیع وثیقه: بعد از تأیید کارشناس، باید وثیقه به دادگستری سپرده بشه. اگه پول نقده که واریز میشه، اگه سنده که تو اداره ثبت توقیف میشه و اگه مال منقوله که اقدامات توقیفش انجام میشه.
5. صدور قرار قبولی وثیقه: وقتی وثیقه به درستی تودیع و قبول شد، یه قرار به اسم قرار قبولی وثیقه صادر میشه.
6. آزادی متهم: به محض اینکه وثیقه تودیع و قبول شد، متهم فورا آزاد میشه (ماده ۲۲۷ ق.آ.د.ک).

مقایسه مو به مو: فرق های اصلی کفالت و وثیقه (با جدول)

تا اینجا با قرار کفالت و وثیقه جداگانه آشنا شدیم. حالا وقتشه که این دو تا رو بذاریم کنار هم و ببینیم دقیقا فرقشون چیه. این تفاوت ها برای تصمیم گیری درست و آگاهانه، خیلی مهمن.

ماهیت و نوع تضمین: تعهد شخصی یا مالی؟

این اصلی ترین فرق بین کفالت و وثیقه است:

* کفالت: اینجا پای یه تعهد شخصی در میونه. یعنی کفیل فقط قول میده و تعهد میده که متهم رو حاضر کنه یا اگه نتونست، اون مبلغ وجه الکفاله رو بپردازه. خودش از قبل پولی رو واریز نمی کنه یا مالی رو گرو نمیذاره. به این میگن ضمانت «ذمه».
* وثیقه: تو وثیقه، پای یه تضمین عینی و مالی در میونه. یعنی از همون اول یه مال مشخص (مثل پول نقد، سند ملک یا خودرو) به دادگاه سپرده میشه. اگه متهم نیومد، این مال ضبط و فروخته میشه. به این میگن ضمانت «عینی».

چه کسی ضامن میشه؟ (متهم یا شخص ثالث؟)

* کفالت: تو کفالت، فقط یه شخص ثالث (یعنی کسی غیر از خود متهم) میتونه کفیل بشه. متهم نمیتونه برای خودش کفیل باشه.
* وثیقه: اینجا هم متهم میتونه وثیقه گذار باشه و هم یه شخص ثالث میتونه مالشو برای متهم به وثیقه بذاره. پس دست متهم بازتره.

زمان تعهد و چگونگی اجرای اون

* کفالت: تعهد کفیل مربوط به آینده است. یعنی کفیل در آینده متعهد به حاضر کردن متهم میشه و اگه نتونست، در آینده باید وجه الکفاله رو بپردازه. از همون ابتدا پولی واریز نمیشه.
* وثیقه: تودیع وثیقه از همون ابتدا انجام میشه. یعنی شما یا متهم باید همین الان مال رو به دادگاه بسپارید تا متهم آزاد بشه.

اگه متهم حاضر نشد، چی میشه؟

* کفالت: اگه متهم بدون دلیل موجه حاضر نشه، دادگاه به کفیل اخطار میده. اگه کفیل نتونست متهم رو حاضر کنه، وجه الکفاله رو ازش مطالبه می کنه و برای گرفتن این پول، ممکنه حکم جلب کفیل و توقیف اموالش صادر بشه.
* وثیقه: اگه متهم بدون دلیل موجه حاضر نشه، وثیقه ضبط میشه. یعنی دادگاه اون مال رو به نفع دولت توقیف می کنه و در نهایت میتونه اونو بفروشه تا مبلغ وثیقه تأمین بشه.

کدوم سنگین تر و معتبرتره؟

به طور کلی، قرار وثیقه به خاطر ماهیت مالی و عینی اش، معمولا از قرار کفالت سنگین تر و معتبرتر به حساب میاد. فرآیندش پیچیده تره و ضمانت اجرای قوی تری داره. برای همین، تو جرائم مهم تر و با مجازات سنگین تر، معمولا قرار وثیقه صادر میشه.

مواد قانونی اصلی که بهشون مربوط میشه

* کفالت: مواد ۲۱۷ (بند ج)، ۲۱۸ و ۲۱۹ قانون آیین دادرسی کیفری.
* وثیقه: مواد ۲۱۷ (بند خ)، ۲۱۹، ۲۲۰، ۲۲۱ و ۲۳۰ قانون آیین دادرسی کیفری.

حالا بیایید تمام این تفاوت ها رو تو یه جدول جامع ببینیم:

ویژگی	قرار کفالت	قرار وثیقه
ماهیت تضمین	تعهد شخصی (ضمانت ذمه)	تضمین مالی (ضمانت عینی)
ضامن	فقط شخص ثالث (کفیل)	متهم یا شخص ثالث (وثیقه گذار)
نوع دارایی/تضمین	اثبات تمکن مالی (فیش حقوقی، جواز کسب و …)	مال منقول یا غیرمنقول (وجه نقد، سند ملک، خودرو، اوراق بهادار)
نحوه تودیع	تعهد کتبی کفیل در دادگاه (بدون سپرده اولیه)	سپردن عین مال یا سند آن به مرجع قضایی (دادگستری) از همان ابتدا
مراحل اجرایی	ساده تر و سریع تر (احراز تمکن مالی)	پیچیده تر (نیاز به کارشناسی، توقیف سند یا مال)
عواقب عدم حضور متهم	مطالبه وجه الکفاله از کفیل و محکومیت وی	ضبط و فروش وثیقه
امکان تبدیل	امکان تبدیل وثیقه به کفالت (ماده ۲۲۰ ق.آ.د.ک)	امکان تبدیل به کفالت وجود دارد (همان ماده ۲۲۰)
مواد قانونی اصلی	ماده ۲۱۷ (بند ج)، ۲۱۸، ۲۱۹ ق.آ.د.ک	ماده ۲۱۷ (بند خ)، ۲۱۹، ۲۲۰، ۲۲۱، ۲۳۰ ق.آ.د.ک
هدف	تضمین حضور متهم از طریق ضمانت شخص	تضمین حضور متهم از طریق توقیف مال
آزادی متهم	پس از قبول کفالت	پس از تودیع و قبولی وثیقه (غالباً فوری)

ته و توی ماجرا: جواب سوالات پرتکرار و نکات کاربردی

حالا که تفاوت های اصلی این دو تا قرار رو متوجه شدیم، بریم سراغ یه سری سوالات عملی که ممکنه براتون پیش بیاد و کمتر کسی درست و حسابی جوابشون رو میده. اینجا سعی می کنیم با جزئیات و با استناد به قانون، به این سوالات جواب بدیم.

آیا متهم می تونه نوع تأمین رو تغییر بده؟ (مثلا از وثیقه به کفالت)

بله، متهم می تونه! اگه برای متهم قرار وثیقه صادر شده باشه، اون میتونه به جای سپردن وثیقه، یه کفیل معرفی کنه و قرار وثیقه رو به کفالت تبدیل کنه. این موضوع تو ماده ۲۲۰ قانون آیین دادرسی کیفری اومده. دلیلش هم اینه که وثیقه معمولاً سنگین تره و اگه متهم بتونه با کفالت آزاد بشه، دادگاه این امکان رو بهش میده. مقام قضایی هم مکلفه که این درخواست رو قبول کنه، به شرطی که کفیل شرایط لازم رو داشته باشه.

تو چه مواردی نمی تونن قرار وثیقه صادر کنن؟

اصولا قرارهای تأمین کیفری از سبک به سنگین صادر میشن. یعنی اول قرارهای سبک تر مثل التزام به حضور با قول شرف، بعد التزام با وجه التزام و بعدش کفالت و وثیقه. بر اساس تبصره ۳ ماده ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری، تو جرائم غیرعمدی (مثل تصادفات رانندگی که منجر به جرح یا فوت میشه) اگه با قرارهای سبک تر (مثلاً همون التزام به حضور با قول شرف یا وجه التزام) بشه حضور متهم رو تضمین کرد، قاضی نباید قرار وثیقه صادر کنه. این یعنی اگه نیازی به قرار سنگین تر نباشه، نباید متهم رو زیر بار مسئولیت سنگین تری برد.

سرنوشت قرار در صورت عدم حضور متهم چیه؟

اگه متهم بعد از آزادی با کفالت یا وثیقه، هر وقت که احضار شد (و اخطاریه ها به درستی بهش رسیده بود) بدون دلیل موجه حاضر نشه، سرنوشت قرار فرق می کنه:

* برای کفالت: به کفیل اخطار میدن که متهم رو حاضر کنه. اگه نتونست، اون وقت وجه الکفاله رو از کفیل مطالبه می کنن.
* برای وثیقه: وثیقه ضبط میشه. یعنی مال یا مبلغ سپرده شده به نفع دولت توقیف و در نهایت فروخته میشه.

چجوری میشه کفالت رو فک کرد و وثیقه رو پس گرفت؟

این بخش برای کفیل ها و وثیقه گذارها خیلی مهمه! بعد از اینکه پرونده تموم شد و حضور متهم دیگه لازم نبود، میشه کفالت رو فک کرد و وثیقه رو پس گرفت:

* پس از حضور متهم در تمام مراحل: اگه متهم هر وقت احضار شد، حاضر شده باشه و دیگه نیازی به حضورش نباشه، قرار تأمین فک میشه.
* صدور قرار منع تعقیب یا موقوفی تعقیب: اگه دادسرا تشخیص بده جرمی اتفاق نیفتاده یا قابل پیگیری نیست، قرار منع تعقیب صادر می کنه و اگه به دلایل قانونی دیگه پیگیری پرونده متوقف بشه، قرار موقوفی تعقیب صادر میشه. در هر دو حالت، قرار تأمین برداشته میشه.
* صدور حکم برائت: اگه متهم تو دادگاه تبرئه بشه و گناهکار شناخته نشه، وثیقه یا کفالت آزاد میشه.
* پرداخت جریمه: اگه متهم محکوم بشه و جریمه ای براش تعیین بشه و اون رو پرداخت کنه، قرار تأمین برداشته میشه.
* اجرای حکم حبس: اگه متهم به حبس محکوم بشه و به زندان بره، دیگه نیازی به تضمین حضورش نیست و قرار تأمین فک میشه.

این موارد تو ماده ۲۲۸ و ۲۳۸ قانون آیین دادرسی کیفری توضیح داده شدن.

حق اعتراض به قرارهای تأمین: مهلت و مرجع اعتراض

بله، هم متهم و هم کفیل یا وثیقه گذار حق دارن به قرار تأمین صادر شده اعتراض کنن. مثلا اگه مبلغ وثیقه یا کفالت خیلی زیاد تعیین شده باشه یا شرایط کفیل به اشتباه رد شده باشه.
مهلت اعتراض معمولا ده روز از تاریخ ابلاغ قراره. مرجع رسیدگی به این اعتراض هم دادگاهی هست که به پرونده رسیدگی می کنه یا دادگاه تجدیدنظر.

عواقب عدم توانایی معرفی کفیل یا سپردن وثیقه چیه؟

اگه متهم نتونه کفیل مناسب معرفی کنه یا وثیقه مورد نیاز رو بسپاره، مقام قضایی (بازپرس یا دادرس) مجبوره براش قرار بازداشت موقت صادر کنه. این یعنی متهم تا وقتی که تکلیف قرار تأمینش مشخص بشه، باید تو زندان بمونه. به همین دلیله که همیشه توصیه میشه اگه پاتون به دادسرا افتاد، از قبل به فکر کفیل یا وثیقه باشید.

آیا وثیقه گذار میتونه تصویر قرار رو دریافت کنه؟

بله، حق وثیقه گذار هست که بدونه چه تعهدی داده. طبق ماده ۲۲۳ قانون آیین دادرسی کیفری، وثیقه گذار میتونه از مقام قضایی بخواد که یه نسخه از قرار قبولی وثیقه رو بهش بدن. این برای اینه که وثیقه گذار مدارک و اطلاعات لازم رو داشته باشه و بدونه دقیقا چه مسئولیت هایی به عهده گرفته.

در چه صورت وثیقه گذار از مسئولیت معاف میشه؟ (عذر موجه عدم حضور متهم)

وثیقه گذار همیشه مسئول حضور متهم نیست. گاهی اوقات، متهم دلیل موجهی برای عدم حضور داره که تو قانون بهش میگن عذر موجه. مثلا:

* فوت متهم: اگه متهم فوت کرده باشه، دیگه طبعا نمیتونه حاضر بشه و وثیقه گذار مسئولیتی نداره.
* بیماری شدید متهم: اگه متهم به قدری بیمار باشه که نتونه تو دادگاه حاضر بشه (و با گواهی پزشک قانونی تأیید بشه).
* حوادث قهری: مثل سیل، زلزله یا بلایای طبیعی که جلوی حضور متهم رو بگیره.
* بازداشت در پرونده ای دیگر: اگه متهم در یک پرونده دیگه بازداشت شده باشه و نتونه حاضر بشه.

این موارد و موارد شبیه به اونا، اگه توسط مرجع قضایی تأیید بشن، باعث میشن وثیقه گذار از مسئولیت معاف بشه و وثیقه اش هم ضبط نشه (ماده ۲۳۵ ق.آ.د.ک).

تکلیف قرار در صورت فوت کفیل یا وثیقه گذار چیه؟

اینجا هم دو حالت پیش میاد:

* قبل از دستور ضبط: اگه کفیل یا وثیقه گذار فوت کنه و هنوز دستور ضبط وجه الکفاله یا وثیقه صادر نشده باشه، در این صورت مقام قضایی باید از متهم بخواد که یه کفیل جدید معرفی کنه یا وثیقه جدید بسپاره. ورثه کفیل یا وثیقه گذار مسئولیتی ندارن.
* بعد از دستور ضبط: اگه دستور ضبط وجه الکفاله یا وثیقه صادر شده باشه و بعد از اون کفیل یا وثیقه گذار فوت کنه، فوت اونها مانع از اجرای دستور ضبط نمیشه و ورثه باید تعهد رو انجام بدن یا از اموال متوفی اون رو وصول کنن.

اگه متهم بعد از دستور ضبط وثیقه، حاضر بشه تکلیف چیه؟

این یه سوال پرتکراره! اگه متهم پس از اینکه دستور ضبط وثیقه صادر شده، خودش حاضر بشه یا به هر نحوی حاضرش کنن، قانون برای این کار هم یه راه حل گذاشته. طبق ماده ۲۳۶ قانون آیین دادرسی کیفری، در این حالت دیگه تمام وثیقه ضبط نمیشه. مقام قضایی میتونه تا یک چهارم مبلغ وثیقه رو به عنوان جریمه کسر کنه و بقیه اش رو به وثیقه گذار برگردونه. این موضوع نشون میده که هدف اصلی قانونگذار، تضمین حضور متهمه، نه صرفا جریمه کردن.

آیا تنها ملک مسکونی (مستثنیات دین) می تونه وثیقه قرار گیرد؟

همونطور که بالاتر هم گفتیم، تنها ملک مسکونی که برای زندگی شخص لازمه، جزء مستثنیات دینه و قاعدتاً نباید به عنوان وثیقه قبول بشه. اما این موضوع همیشه هم مطلق نیست.
نظرات حقوقی و رویه قضایی نشون میده که اگر ارزش اون ملک مسکونی خیلی بیشتر از نیازهای عرفی یک زندگی معمولی باشه، یا متهم اموال دیگه ای هم برای زندگی داشته باشه، مقام قضایی میتونه اون رو به عنوان وثیقه قبول کنه. مثلاً اگه یه نفر تو یه عمارت چند هزار متری زندگی می کنه و ادعا می کنه تنها مالش همینه، ممکنه دادگاه قبول نکنه که این جزء مستثنیات دینه. در این موارد خاص، نیاز به تشخیص و کارشناسی دقیق تر هست. اما در حالت کلی، خانه مسکونی مورد نیاز برای سکونت، نمیتواند وثیقه قرار بگیرد.

چه زمانی وثیقه گذار باید متهم را حاضر کند؟

وثیقه گذار مسئولیتی داره که متهم رو هر زمان که مرجع قضایی (مثلاً بازپرس یا دادگاه) احضار کرد، حاضر کنه. این احضار معمولاً با ابلاغ کتبی و مشخص کردن زمان و مکان انجام میشه (ماده ۲۲۹ ق.آ.د.ک). وظیفه وثیقه گذار اینه که متهم رو از این احضارها مطلع کنه و مطمئن بشه که در زمان مقرر حاضر میشه. اگه متهم احضار نشه، وثیقه گذار مسئولیتی برای حاضر کردنش نداره.

سوالات متداول

کفالت و وثیقه، کدوم راحت تر آزاد میشه؟

معمولاً فک کفالت یا استرداد وثیقه بعد از اینکه تکلیف پرونده متهم مشخص شد (مثل صدور حکم برائت، منع تعقیب، یا رفتن به زندان)، انجام میشه. خود فرآیند فک، تقریبا برای هر دو شبیه هستش و بستگی به مراحل قضایی داره.

آیا میشه به مبلغ وثیقه یا کفالت اعتراض کرد؟

بله، هم متهم و هم وثیقه گذار یا کفیل می تونن ظرف ۱۰ روز از ابلاغ قرار، به مبلغ تعیین شده وثیقه یا کفالت اعتراض کنن. مرجع رسیدگی به اعتراض هم دادگاه صادرکننده قراره.

اگر کفیل یا وثیقه گذار بخواد قبل از پایان پرونده خودش رو کنار بکشه، میتونه؟

بله، کفیل یا وثیقه گذار میتونه از مقام قضایی بخواد که به تعهدش خاتمه بده. در این صورت، مقام قضایی به متهم فرصت میده که کفیل یا وثیقه جدیدی معرفی کنه. اگه متهم این کار رو نکنه، بازداشت میشه.

آیا برای همه جرائم میشه قرار کفالت صادر کرد؟

نه، نوع قرار تأمین بستگی به جرم داره. برای جرائم خیلی سنگین که مجازات های شدیدی دارن (مثل قتل)، معمولاً قرار کفالت کافی نیست و قرار وثیقه یا بازداشت موقت صادر میشه. مقام قضایی با توجه به نوع جرم، شدت اون و مجازات قانونی، نوع قرار رو تعیین می کنه.

فرق فیش حقوقی با جواز کسب برای کفالت چیه؟

فیش حقوقی معمولاً برای کارمندان رسمی یا پیمانی دولتی یا شرکت های معتبر که حقوق ثابت و مشخص دارن، استفاده میشه. جواز کسب برای افراد دارای شغل آزاد هستش. هر دو میتونن برای اثبات تمکن مالی کفیل استفاده بشن، اما بسته به مبلغ وجه الکفاله و سیاست دادگاه، ممکنه یکی بر دیگری ارجحیت داشته باشه یا شرایط خاصی داشته باشه.

جمع بندی و حرف آخر

خب، رسیدیم به انتهای ماجرا! امیدوارم با توضیحات مفصل و خودمونیمون، حالا دیگه فرق قرار کفالت با وثیقه براتون مثل روز روشن شده باشه. دیدیم که کفالت یه تعهد شخصی برای حاضر کردن متهم توسط یه نفر دیگه است، در حالی که وثیقه یعنی یه مال رو گرو میذاری تا متهم آزاد بشه. هر کدوم شرایط و عواقب خاص خودشون رو دارن و تو موقعیت های مختلف کاربرد پیدا می کنن.

یادتون باشه که وقتی پای مسائل حقوقی به میون میاد، کوچک ترین اشتباه یا ناآگاهی میتونه عواقب سنگینی داشته باشه. برای همین، همیشه میگیم که اگه خدایی نکرده با همچین مسائلی روبرو شدید، حتماً و حتماً با یه وکیل یا مشاور حقوقی متخصص مشورت کنید. این افراد با دانش و تجربه شون میتونن بهترین راهنمایی رو بهتون بدن تا بهترین تصمیم رو بگیرید و از دردسرهای احتمالی جلوگیری کنید. پس، آگاهانه قدم بردارید و در صورت لزوم، حتماً از مشاوره های حقوقی کمک بگیرید. آینده شما ارزشش رو داره!