نشر اکاذیب ماده 698

نشر اکاذیب ماده 698 قانون مجازات اسلامی، یعنی هر کسی با نیت آسیب رساندن به بقیه یا به هم ریختن آرامش فکری مردم و مسئولان، دروغ هایی رو چه به صورت شفاهی یا کتبی پخش کنه یا حرف های نادرستی رو به کسی نسبت بده. این کار جرمه، حتی اگر ضرر مادی خاصی هم به کسی نرسه.

تاحالا شده شایعه ای بشنوید که حسابی ناراحت تون کنه یا یه چیزی راجع به خودتون بگن که اصلاً واقعیت نداره؟ یا شاید هم ناخواسته خودتون مطلبی رو پخش کردید که بعداً فهمیدید اشتباه بوده؟ تو دنیای امروز که اطلاعات مثل آب خوردن بین ما رد و بدل میشه، دونستن مرز بین آزادی بیان و مسئولیت پذیری خیلی مهم تر از قبل شده. اینجا دقیقاً جاییه که مفهوم «نشر اکاذیب» و ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی خودش رو نشون میده. این ماده قانونی، مثل یه چراغ راهنما عمل می کنه تا بدونیم کجا باید مراقب حرف ها و نوشته هامون باشیم تا هم به کسی آسیب نزنیم و هم خودمون دچار دردسر نشیم. بیایید با هم ببینیم این ماده دقیقاً چی میگه و چطوری می تونه روی زندگی همه ما تأثیر بذاره.

کلیات و متن ماده 698 قانون مجازات اسلامی

ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (که بخشی از تعزیرات و مجازات های بازدارنده است) یکی از اون قوانین مهمیه که قراره حواسش باشه کسی نتونه با پخش دروغ و شایعه، آرامش جامعه رو به هم بزنه یا به آبروی بقیه لطمه بزنه. این ماده نه تنها از حیثیت افراد محافظت می کنه، بلکه تلاش داره یه جور نظم عمومی رو هم تو جامعه حفظ کنه. فلسفه وجودی این قانون خیلی ساده ست: آزادی بیان یه حق اساسیه، ولی این آزادی تا جاییه که به حقوق و آرامش دیگران صدمه نزنه.

متن کامل و به روز شده ماده 698:

هر کس به قصد اِضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از یک ماه تا یک سال و یا شلاق تا (74) ضَربه محکوم شود. (اصلاحی 1399/02/23)

همونطور که می بینید، این ماده قانونی خیلی دقیق مشخص کرده که چه کارهایی جرم محسوب میشه و مجازاتش چیه. جایگاه قانونی این ماده هم تو بخش تعزیرات و مجازات های بازدارنده از قانون مجازات اسلامیه. این یعنی جرمی که مجازاتش توسط قانون گذار تعیین شده و قاضی نمیتونه خارج از اون مجازات رو تعیین کنه.

چرا این قانون اهمیت داره؟

شاید بپرسید اصلاً چرا باید چنین ماده ای وجود داشته باشه؟ واقعیتش اینه که تو جامعه، حفظ آبرو و حیثیت افراد خیلی مهمه. وقتی کسی با حرف یا نوشته دروغ، آبروی یه نفر رو می بره یا جامعه رو نگران می کنه، این فقط یه آسیب فردی نیست؛ بلکه می تونه به اعتماد عمومی هم لطمه بزنه. قانون گذار با وضع این ماده، خواسته جلوی چنین سوءاستفاده هایی رو از قدرت کلام و نوشته بگیره و یه مرزی بین اظهارنظر آزاد و دروغ پردازی مشخص کنه. این قانون به ما یادآوری می کنه که قبل از پخش هر خبری، مسئولیتش رو هم قبول کنیم و مطمئن بشیم که حقیقت داره.

ارکان تشکیل دهنده جرم نشر اکاذیب

هر جرمی تو قانون، یه سری پایه ها و ارکان داره که تا همه شون جمع نشن، اون جرم اتفاق نمی افته. جرم نشر اکاذیب هم از این قاعده مستثنی نیست و برای اینکه ثابت بشه کسی این جرم رو انجام داده، باید سه تا رکن اصلیش وجود داشته باشه: رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی. بیایید با هم ببینیم هر کدوم از اینا دقیقاً چی هستن و چه جزئیاتی دارن.

رکن قانونی: ماده 698 قانون مجازات اسلامی

اولین و واضح ترین رکن، همون رکن قانونیه. یعنی باید یه قانونی وجود داشته باشه که بگه فلان کار جُرمه و برای اون مجازات تعیین کرده باشه. تو مورد ما، ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی دقیقاً همین کار رو می کنه. این ماده صراحتاً اعلام می کنه که نشر اکاذیب با شرایط خاص، جرمه و مجازات داره. پس تا وقتی که این ماده تو قانون وجود داره، کسی نمی تونه بگه نمی دونسته این کار جرمه!

رکن مادی: فعل مجرمانه و ابزارها

رکن مادی یعنی اون کاری که از مجرم سر می زنه و قابل لمسه. تو نشر اکاذیب، این رکن یه کم پیچیده تره و جزئیات زیادی داره که باید بهشون دقت کرد:

الف) فعل مجرمانه: اظهار اکاذیب یا نسبت دادن اعمال خلاف حقیقت

• اظهار اکاذیب: این یعنی یه نفر یه حرف یا مطلبی رو بگه یا بنویسه که خودش می دونه دروغه و حقیقت نداره. مثلاً بگه فلان شرکت ورشکست شده، در حالی که کاملاً دروغه.
• نسبت دادن اعمال برخلاف حقیقت: تو این حالت، مجرم یه کاری رو که اصلاً واقعیت نداره یا اتفاق نیفتاده، به یه شخص حقیقی (یعنی یه آدم) یا حقوقی (یعنی یه شرکت یا سازمان) نسبت میده. مثلاً بگه فلانی رشوه گرفته، در حالی که اینطور نبوده.

تفاوت کذب و نقد: اینجا خیلی مهمه که بدونیم منظور از کذب چیه. کذب یعنی چیزی که صریحاً و بدون شک خلاف واقع باشه، نه صرفاً یه گمان یا یه تحلیل که با نظر بقیه فرق داره. مثلاً اگه یه نفر از عملکرد یه مسئول انتقاد کنه، این نقد محسوب میشه. اما اگه ادعا کنه اون مسئول یه کار غیرقانونی انجام داده که دروغه، اینجا دیگه پای کذب وسطه.

ب) وسایل ارتکاب جرم: از نامه تا فضای مجازی

قانون گذار برای اینکه راه فراری نباشه، انواع وسایلی که میشه باهاشون نشر اکاذیب کرد رو هم مشخص کرده. البته با پیشرفت تکنولوژی، این مصادیق روز به روز گسترده تر میشن:

• نامه، شکوائیه، مراسلات، عرایض، گزارش
• توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی (با امضا یا بدون امضا)

این لیست خیلی جامع به نظر میاد، ولی خب تو دنیای امروز باید نگاه مون رو به ابزارهای جدید هم باز کنیم. یکی از نقاط قوت این مقاله اینجاست که ما می خوایم روی نشر اکاذیب تو فضای مجازی و رسانه ها بیشتر مانور بدیم. چون الان بیشتر این اتفاقات از طریق همین فضاها میفته:

1. شبکه های اجتماعی: پلتفرم هایی مثل اینستاگرام، تلگرام، واتساپ، توییتر (ایکس) و … الان یکی از اصلی ترین جاهایی هستن که دروغ ها و شایعات مثل ویروس پخش میشن. یه استوری یا یه پست ساده می تونه خیلی سریع به دست هزاران نفر برسه.
2. وب سایت ها و وبلاگ ها: انتشار مطالب دروغ تو وب سایت های خبری، شخصی یا وبلاگ ها هم جزو مصادیق نشر اکاذیبه. حتی کامنت هایی که زیر مطالب گذاشته میشه و حاوی اطلاعات غلطه، می تونه مشمول این ماده باشه.
3. پیام رسان ها: گروه ها و کانال های مختلف تو پیام رسان ها هم بستری برای انتشار اکاذیب هستن. فوروارد کردن یه پیام دروغ تو یه گروه بزرگ، میتونه عواقب قانونی داشته باشه.
4. رسانه های دیجیتال و آنلاین: پادکست ها، ویدئوهای یوتیوب و آپارات، و سایر فرمت های محتوای آنلاین هم مشمول این بحث میشن.

خلاصه که دیگه فرق نمی کنه با نامه باشه یا با یه استوری اینستاگرام؛ اگه یه دروغی با اون مقاصد بد پخش بشه، جرمه و کسی که این کار رو کرده، باید پاسخگو باشه.

ج) مخاطب اکاذیب: از یه نفر تا عموم مردم

اینجا هم قانون گذار دست و دلباز عمل کرده و گفته مخاطب اکاذیب میتونه اینا باشه:

• شخص حقیقی: یعنی یه آدم معمولی مثل من و شما.
• شخص حقوقی: یعنی یه شرکت، سازمان، موسسه یا هر نهاد قانونی دیگه.
• مقامات رسمی: مثلاً یه قاضی، یه وزیر، یا هر مقام دولتی دیگه.
• عموم مردم: وقتی یه دروغی رو به صورت گسترده پخش می کنیم که هدفش به هم ریختن آرامش فکری مردمه.

رکن معنوی (سوء نیت): دلایل پشت دروغ گویی

رکن معنوی، یعنی اون قصد و نیتی که پشت کار مجرمانه وجود داره. تو جرم نشر اکاذیب، اثبات این رکن خیلی مهمه و قاضی باید بتونه بفهمه که مجرم با چه هدفی این کار رو کرده. این رکن خودش دو تا بخش داره:

الف) سوء نیت عام: علم به کذب بودن اظهارات

یعنی اون کسی که داره دروغی رو پخش می کنه، باید خودش بدونه که اون مطلب دروغه و حقیقت نداره. اگه یه نفر ناخواسته یا به خاطر یه اشتباه ساده، یه مطلب غلطی رو پخش کنه، اینجا سوء نیت عامش اثبات نمیشه و ممکنه جرم نشر اکاذیب محقق نشه. مثلاً اگه یه خبری رو از یه منبع معتبر شنیده و فکر می کرده راسته، ولی بعداً معلوم بشه دروغ بوده، ممکنه از این بابت تبرئه بشه.

ب) سوء نیت خاص: قصد اضرار یا تشویش

بعد از اینکه ثابت شد مجرم می دونسته حرفش دروغه، باید ثابت بشه که با یه هدف خاصی این کار رو کرده. این هدف میتونه یکی از موارد زیر باشه:

• قصد اضرار به غیر: یعنی هدفش این بوده که به یه نفر (آدم یا شرکت) آسیب مادی یا معنوی بزنه. مثلاً می خواسته آبروش رو ببره، اعتبار کاریش رو خراب کنه یا باعث ضرر مالی بهش بشه.
• قصد تشویش اذهان عمومی: یعنی با پخش اون دروغ، می خواسته آرامش فکری و روانی جامعه رو به هم بزنه، مردم رو نگران کنه یا باعث بی اعتمادی بشه.
• قصد تشویش مقامات رسمی: یعنی هدفش این بوده که با پخش دروغ، مقامات دولتی یا قضایی رو گمراه کنه یا تو کارشون خلل ایجاد کنه.

تو دادگاه، اثبات سوء نیت خاص خیلی مهمه و گاهی وقتا سخت ترین قسمت پرونده ست. قاضی باید با بررسی شواهد و قرائن مختلف، به این نتیجه برسه که نیت مجرم واقعاً یکی از این مقاصد بوده. اگه این قصد ثابت نشه، حتی اگه یه دروغ هم پخش شده باشه، ممکنه جرم نشر اکاذیب محقق نشه.

به طور خلاصه، برای اینکه جرم نشر اکاذیب ماده 698 اثبات بشه، باید هم قانونش وجود داشته باشه، هم یه کار مادی (پخش دروغ) انجام شده باشه و هم اون کسی که این کار رو کرده، بدونه که دروغ میگه و با یه نیت خاص (اذیت کردن یا تشویش) این کار رو کرده باشه.

تشویش اذهان عمومی و تمایز آن با نقد و آزادی بیان

یکی از مهم ترین و حساس ترین بخش های ماده ۶۹۸، اونجاییه که صحبت از «تشویش اذهان عمومی» میشه. این عبارت خودش دنیایی از بحث ها و تفسیرها رو داره، چون از یه طرف باید آزادی بیان رو محترم شمرد و از طرف دیگه، جلوی سوءاستفاده از این آزادی رو گرفت تا کسی نتونه با دروغ پردازی، جامعه رو به هم بریزه. بیایید دقیق تر به این موضوع نگاه کنیم.

تعریف تشویش اذهان عمومی

«تشویش اذهان عمومی» یعنی کاری که باعث بشه فکر و خیال مردم پریشون بشه، نگران بشن، ترس به دلشون بیفته یا اعتمادشون به نهادها یا افراد خدشه دار بشه. این حالت وقتی پیش میاد که یه خبر دروغ به صورت گسترده پخش میشه و روی بخش زیادی از جامعه تأثیر منفی میذاره. مثلاً وقتی یه شایعه در مورد کمبود یه کالای اساسی یا ورشکستگی یک بانک بزرگ پخش میشه و مردم رو نگران می کنه یا باعث میشه برن سراغ خرید بی رویه اون کالا یا برداشت پولشون از بانک. این کار به نظم عمومی و اعتماد اجتماعی لطمه میزنه و به همین خاطر، قانون گذار اونو جرم دونسته.

مصادیقش هم خیلی متنوعه؛ از پخش یه شایعه تو فضای مجازی گرفته تا انتشار یه خبر دروغ تو یه روزنامه یا وب سایت پربازدید. نکته مهم اینه که برای تحقق تشویش اذهان عمومی، لازم نیست همه مردم تحت تأثیر قرار بگیرن؛ کافیه یه بخش قابل توجهی از جامعه رو دچار نگرانی یا بی اعتمادی کنه.

مرز بین نقد سازنده و نشر اکاذیب

اینجا دقیقاً همونجاییه که اوضاع کمی حساس میشه. قانون اساسی ما آزادی بیان رو به رسمیت شناخته. یعنی همه حق دارن افکار و عقایدشون رو بیان کنن، نقد کنن و حتی اعتراض کنن. اما این آزادی مطلق نیست و یه جاهایی مرز داره که اگه ازش رد بشیم، تبدیل به جرم میشه. مرز بین نقد سازنده و نشر اکاذیب، یه مرز باریکه که باید خیلی دقیق بهش توجه کنیم.

اصول آزادی بیان در قانون اساسی

ماده ۲۴ قانون اساسی میگه: «نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد. تفصیل آن را قانون معین می کند.» این یعنی آزادی بیان یه اصله، اما این آزادی تا جاییه که به اعتقادات دینی یا حقوق مردم آسیب نزنه. این اصل نه تنها برای مطبوعات، بلکه برای همه افراد و تو همه بسترهای ارتباطی معتبره.

تفاوت های بنیادین نقد و نشر اکاذیب

1. هدف و نیت:
   • نقد: هدف نقد، معمولاً اصلاح، بهبود یا بیان دیدگاهی متفاوته. نیت خیرخواهانه یا دست کم بدون نیت اضرار خاصه.
   • نشر اکاذیب: هدفش آسیب زدن به آبرو، اعتبار یا تشویش اذهان عمومیه. یعنی یه نیت سوء پشتش وجود داره.
2. واقعیت:
   • نقد: ممکنه بر پایه حقایق، آمار و اطلاعات موجود باشه، حتی اگه تحلیلش متفاوت باشه.
   • نشر اکاذیب: بر پایه دروغ و اطلاعات نادرست بنا شده. یعنی ادعایی مطرح میشه که به هیچ وجه صحت نداره.
3. استنادپذیری:
   • نقد: معمولاً قابلیت استناد به مدارک، آمار و یا تحلیل های کارشناسی رو داره.
   • نشر اکاذیب: هیچ پایه و اساس مستندی نداره و صرفاً یه ادعای کذبه.

یکی از نکاتی که تو بند سوم ماده ۴ لایحه قانون مجازات اسلامی (مصوب قوه قضائیه در ۱۳۸۷) اومده بود و تو قوانین مرتبط با جرائم سیاسی هم تاکید شده اینه که صرف انتقاد از نظام سیاسی یا اصول قانون اساسی یا اعتراض به عملکرد مسئولان کشور یا دستگاه های اجرایی یا بیان عقیده در ارتباط با امور سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و نظایر آن جرم محسوب نمی شود. این یعنی اگه کسی از عملکرد یه مسئول انتقاد کنه، یا حتی به یه سیاست دولتی اعتراض کنه، این به خودی خود جرم نیست. مهم اینه که تو این انتقاد یا اعتراض، دروغی به کسی نسبت داده نشه یا اطلاعات کذبی برای تشویش اذهان عمومی پخش نشه.

تشخیص اینکه یه حرف یا نوشته، نقد محسوب میشه یا نشر اکاذیب، کار دادستانی و دادگاه هاست. اینجاست که نقش قاضی خیلی پررنگ میشه. قاضی باید با دقت همه شواهد، نیت فرد و محتوای منتشر شده رو بررسی کنه تا به یه تصمیم عادلانه برسه. اگه قرار باشه هر انتقادی رو به اسم نشر اکاذیب جرم بدونیم، عملاً جلوی آزادی بیان گرفته میشه که اصلاً با روح قانون اساسی ما جور در نمیاد.

رویه قضایی در تشخیص نشر اکاذیب

دادگاه ها برای اینکه بتونن این مرز باریک رو تشخیص بدن، معمولاً به چند نکته توجه می کنن:

• واقعیت یا عدم واقعیت اظهارات: مهم ترین معیار اینه که آیا اون حرف یا نوشته واقعیت داره یا نه.
• قصد و نیت فرد: آیا نیتش صرفاً نقد و اصلاح بوده یا قصد اضرار و تشویش داشته؟
• میزان تأثیر بر جامعه: آیا اون مطلب واقعاً باعث تشویش اذهان عمومی شده یا نه؟

گاهی اوقات، آراء وحدت رویه دیوان عالی کشور و نظریات مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه هم تو این زمینه راهگشا هستن. این آراء کمک می کنن که تو پرونده های مشابه، رویه یکسانی وجود داشته باشه و قاضی ها بتونن با یه معیار مشخص، پرونده ها رو بررسی کنن. در هر حال، همیشه توصیه میشه که قبل از انتشار هر گونه مطلب، به خصوص مطالبی که جنبه انتقادی دارن، با وکیل یا کارشناس حقوقی مشورت کنیم تا ناخواسته دچار مشکل نشیم.

به طور خلاصه، آزادی بیان یه حق اساسیه، اما مسئولیت آوره. باید حواسمون باشه که تو حرف ها و نوشته هامون، از مرز حقیقت خارج نشیم و با دروغ پراکنی، به کسی آسیب نزنیم یا آرامش جامعه رو به هم نریزیم. اینجاست که ماده ۶۹۸ وارد عمل میشه تا این تعادل رو حفظ کنه.

مجازات ها و تبعات حقوقی جرم نشر اکاذیب

خب، تا اینجا فهمیدیم که نشر اکاذیب یعنی چی و چه ارکانی داره. حالا بیایید ببینیم اگه کسی مرتکب این جرم بشه، چه مجازات ها و پیامدهای حقوقی در انتظارشه. چون هیچ جرمی تو قانون ما بدون مجازات نیست و نشر اکاذیب هم مستثنی نیست.

مجازات های مقرر در ماده 698

ماده ۶۹۸ به صراحت مجازات های این جرم رو مشخص کرده. طبق آخرین اصلاحات (1399/02/23)، کسی که مرتکب نشر اکاذیب بشه، به یکی از این دو مجازات محکوم میشه:

• حبس: از یک ماه تا یک سال.
• شلاق: تا ۷۴ ضربه.

نکته مهم اینه که قاضی با توجه به شرایط پرونده، شخصیت مجرم، میزان تأثیر جرم و سایر جوانب، میتونه بین حبس و شلاق یکی رو انتخاب کنه یا حتی هر دو رو با هم (در چارچوب قانون) حکم بده. این یعنی قاضی دستش برای تعیین مجازات بازه، اما نه به هر شکلی که بخواد؛ بلکه تو همون دامنه ای که قانون مشخص کرده.

این مجازات ها نشون میده که قانون گذار چقدر به موضوع حفظ حیثیت و جلوگیری از تشویش اذهان عمومی اهمیت میده و برای کسانی که با دروغ پردازی به این ارزش ها آسیب می رسونن، مجازات در نظر گرفته.

اعاده حیثیت: بازگرداندن آبرو

یکی از مهم ترین بخش های ماده ۶۹۸، اشاره به موضوع «اعاده حیثیت» است. این موضوع به این معنیه که اگه کسی به خاطر نشر اکاذیب، آبروش رفت یا اعتبارش خدشه دار شد، قانون این امکان رو بهش میده که حیثیت از دست رفته ش رو برگردونه.

• ماهیت اعاده حیثیت: اعاده حیثیت با جبران ضرر مادی فرق داره. جبران ضرر مادی یعنی اگه به خاطر دروغ، پول یا اموال کسی از بین رفت، خسارتش رو بدن. اما اعاده حیثیت بیشتر جنبه معنوی داره؛ یعنی برگردوندن آبرو و اعتبار از دست رفته.
• شرایط و نحوه درخواست: کسی که قربانی نشر اکاذیب شده، میتونه بعد از اثبات جرم تو دادگاه، درخواست اعاده حیثیت بده. این درخواست معمولاً به این شکله که دادگاه دستور میده تا همون جایی که اکاذیب منتشر شده (مثلاً همون روزنامه، وب سایت یا پیج اینستاگرام)، حکم دادگاه مبنی بر دروغ بودن مطالب و تبرئه شاکی رو هم منتشر کنن. این کار باعث میشه مردم بفهمن که اون مطالب از اساس دروغ بوده و آبروی شخص شاکی برگرده. البته این کار «در صورت امکان» انجام میشه، یعنی اگه مثلاً دیگه اون رسانه یا پلتفرم وجود نداشته باشه، خب عملاً امکانش نیست.

عدم ضرورت ورود ضرر: جرمی مطلق

یه نکته خیلی جالب و مهم دیگه تو ماده ۶۹۸ اینه که میگه: «اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه». این جمله یعنی چی؟ یعنی جرم نشر اکاذیب، یه «جرم مطلق» محسوب میشه. یعنی چی؟

یعنی برای اینکه این جرم اتفاق بیفته و مجازات داشته باشه، لازم نیست حتماً ضرر مادی یا معنوی به کسی وارد بشه. همین که فردی با قصد و نیت مجرمانه (اذیت کردن یا تشویش) دروغی رو پخش کنه، جرم محقق شده. لازم نیست صبر کنیم ببینیم آیا واقعاً کسی پولش رو از دست داده، یا آبروش کاملاً رفته یا جامعه واقعاً به هم ریخته. همین صرف اظهار کذب با قصد مجرمانه کافیه تا جرم واقع بشه. این ویژگی، جلوی پخش شایعات و دروغ ها رو قبل از اینکه فاجعه ای به بار بیارن، می گیره.

جنبه عمومی و خصوصی جرم

هر جرمی تو قانون ممکنه جنبه عمومی یا خصوصی یا هر دو رو داشته باشه. تو بحث نشر اکاذیب ماده 698، این جرم هم جنبه خصوصی داره و هم جنبه عمومی:

• آیا نشر اکاذیب قابل گذشت است؟ بله، جرم نشر اکاذیب از جمله جرایم قابل گذشت محسوب میشه. این یعنی اگه شاکی خصوصی (کسی که بهش ضرر وارد شده) از شکایتش صرف نظر کنه و رضایت بده، پرونده کلاً مختومه میشه و رسیدگی قضایی ادامه پیدا نمی کنه.
• نقش شاکی خصوصی: شروع رسیدگی به این جرم، معمولاً با شکایت شاکی خصوصی آغاز میشه. یعنی تا وقتی که کسی که بهش دروغی نسبت داده شده یا آبروش رفته شکایت نکنه، دادسرا به صورت خودکار وارد عمل نمیشه (مگر در موارد خاص که جنبه عمومی جرم بسیار قوی باشد).
• نقش دادستان و جنبه عمومی جرم: اگرچه جرم قابل گذشت است و با رضایت شاکی خصوصی پرونده مختومه می شود، اما این جرم تا حدودی جنبه عمومی هم دارد، به خصوص در مواردی که منجر به تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی شود. در این شرایط، حتی اگر شاکی خصوصی هم رضایت دهد، دادستان می تواند به دلیل جنبه عمومی جرم، رسیدگی را ادامه دهد، هرچند که رضایت شاکی می تواند در تخفیف مجازات مؤثر باشد. این جنبه عمومی، برای حفظ نظم جامعه و جلوگیری از تکرار چنین اقداماتی از سوی مجرم تعیین شده است.

در مجموع، ماده ۶۹۸ با مجازات های مشخص و با تأکید بر اعاده حیثیت و عدم ضرورت ورود ضرر، نشون میده که قانون گذار با جدیت دنبال مقابله با دروغ پردازی و حفظ آرامش و اعتماد تو جامعه ست.

مراحل شکایت و دفاع در پرونده های نشر اکاذیب

حالا که با ابعاد حقوقی ماده ۶۹۸ آشنا شدیم، وقتشه که مراحل عملی شکایت کردن یا دفاع کردن تو این پرونده ها رو هم بدونیم. چه شما قربانی نشر اکاذیب باشید و چه خدای ناکرده متهم به اون، دونستن این مراحل کمکتون میکنه که بهتر از حقوقتون دفاع کنید و راه درست رو برید.

نحوه طرح شکایت

اگه احساس می کنید که کسی با نشر اکاذیب به شما یا اعتبار شما آسیب رسونده، میتونید شکایت کنید. مراحلش معمولاً به این شکله:

1. تنظیم شکوائیه: اولین قدم، نوشتن یه شکوائیه (دادخواست کیفری) است. تو این شکوائیه باید تمام جزئیات جرم رو توضیح بدید؛ اینکه چه کسی، چه زمانی، کجا و چطور اکاذیب رو منتشر کرده، دقیقاً چه مطلبی بوده و چه ضرر و زیانی به شما وارد شده (حتی اگه ضرر مادی نباشه).
2. مدارک لازم: خیلی مهمه که مدارک و مستندات کافی رو جمع آوری کنید. این مدارک میتونن شامل موارد زیر باشن:
   • عکس از متن منتشر شده (اگه تو فضای مجازی بوده).
   • اسکرین شات از پست، استوری، کامنت یا پیام.
   • اصل یا کپی نامه ها، گزارش ها یا اوراق چاپی.
   • شهادت شهود (اگه کسی شاهد ماجرا بوده).
   • هر مدرک دیگه که نشون بده مطالب کذب بوده و توسط متهم منتشر شده.
3. مرجع صالح: شکوائیه به همراه مدارک رو باید به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم ارائه بدید. یعنی همون جایی که نشر اکاذیب اتفاق افتاده یا به دست شما رسیده. مثلاً اگه یه مطلب تو تلگرام منتشر شده و شما تو خونه تون اون رو دیدید، میتونید به دادسرای شهر خودتون مراجعه کنید.

فرآیند رسیدگی قضایی

بعد از طرح شکایت، پرونده شما وارد یه مسیر قانونی میشه که معمولاً شامل این مراحل میشه:

1. تحقیقات مقدماتی در دادسرا:
   • بازپرس یا دادیار پرونده رو بررسی می کنه و از شاکی و متهم تحقیق می کنه.
   • شواهد و مدارک رو جمع آوری می کنه.
   • اگه لازم باشه، از کارشناس های مختلف (مثل کارشناس های پلیس فتا برای بررسی فضای مجازی) کمک می گیره.
   • هدف این مرحله اینه که مشخص بشه آیا جرمی اتفاق افتاده یا نه و آیا دلایل کافی برای اتهام وجود داره یا خیر.
2. قرار نهایی:
   • اگه دلایل کافی برای اثبات جرم وجود داشته باشه، دادسرا قرار جلب به دادرسی یا کیفرخواست صادر می کنه و پرونده رو به دادگاه می فرسته.
   • اگه دلایل کافی نباشه، قرار منع تعقیب یا موقوفی تعقیب صادر میشه و پرونده تو همون دادسرا بسته میشه.
3. رسیدگی در دادگاه:
   • اگه پرونده به دادگاه فرستاده بشه، جلسات دادگاه تشکیل میشه.
   • طرفین (شاکی و متهم) فرصت دفاع از خودشون رو دارن.
   • دادگاه با بررسی همه شواهد، مدارک و شنیدن دفاعیات، رأی نهایی رو صادر می کنه.

راهکارهای دفاعی برای متهم

حالا فرض کنید شما متهم به نشر اکاذیب شده اید. نگران نباشید، همیشه راه هایی برای دفاع وجود داره. البته هر پرونده ای شرایط خاص خودش رو داره، ولی اینها کلی ترین راهکارهای دفاعی هستن:

• اثبات عدم علم به کذب بودن اظهارات: مهم ترین دفاع اینه که نشون بدید شما نمی دونستید اون مطلبی که منتشر کردید، دروغه. مثلاً از یه منبع معتبر شنیدید یا دیدید و فکر می کردید راسته. اگه این مورد ثابت بشه، رکن معنوی جرم (سوء نیت عام) از بین میره.
• اثبات عدم وجود سوء نیت خاص (قصد اضرار یا تشویش): شما می تونید بگید که اصلاً قصد نداشتید به کسی آسیب بزنید یا آرامش جامعه رو به هم بزنید. مثلاً فقط یه مطلبی رو از روی سهل انگاری فوروارد کردید یا به قصد شوخی بوده و نیت سوئی نداشتید.
• اثبات صحت اظهارات (واقعی بودن): بهترین دفاع اینه که نشون بدید مطلبی که منتشر کردید، اصلاً کذب نبوده و حقیقت داشته. اگه بتونید این رو ثابت کنید، کلاً جرم نشر اکاذیب محقق نمیشه.
• استناد به حق آزادی بیان و نقد سازنده: اگه مطلب شما جنبه انتقادی یا تحلیلی داشته، می تونید به آزادی بیان خودتون استناد کنید و توضیح بدید که صرفاً قصد نقد یا بیان عقیده داشتید و هدف اضرار یا تشویش نبوده.

اهمیت مشورت و وکالت توسط وکیل متخصص

یکی از مهم ترین توصیه ها تو پرونده های حقوقی و کیفری، اینه که حتماً از یه وکیل متخصص کمک بگیرید. پرونده های نشر اکاذیب، به خصوص تو فضای مجازی، پیچیدگی های خاص خودشون رو دارن. یه وکیل باتجربه میتونه:

• شکوائیه رو به بهترین شکل ممکن تنظیم کنه.
• مدارک لازم رو به درستی جمع آوری و ارائه بده.
• تو دادسرا و دادگاه از حقوق شما دفاع کنه.
• بهترین راهکارهای دفاعی رو برای متهم یا شاکی انتخاب کنه.
• وقت و انرژی شما رو تو این فرآیند طولانی صرفه جویی کنه.

خلاصه اینکه، چه شاکی باشید و چه متهم، تو این جور پرونده ها تنها قدم برندارید و حتماً با یه وکیل متخصص مشورت کنید تا بتونید بهترین نتیجه رو بگیرید و از حق خودتون به درستی دفاع کنید.

نتیجه گیری

خب، با هم یه سفر مفصل داشتیم به دنیای «نشر اکاذیب ماده 698» و دیدیم که این قانون چقدر مهم و حیاتیه، مخصوصاً تو عصر اطلاعات و سرعت سرسام آور پخش اخبار تو فضای مجازی. فهمیدیم که آزادی بیان مثل یه شمشیر دو لبه ست؛ از یه طرف حقمونه که حرفمون رو بزنیم، ولی از طرف دیگه باید مسئولیت حرف ها و نوشته هامون رو هم به عهده بگیریم.

دونستیم که برای اینکه جرمی مثل نشر اکاذیب اتفاق بیفته، باید سه تا رکن اصلی یعنی رکن قانونی (همون ماده ۶۹۸)، رکن مادی (پخش دروغ با ابزارهای مختلف) و رکن معنوی (علم به دروغ بودن و قصد آسیب زدن یا تشویش) با هم جمع بشن. همچنین مرز باریک بین نقد سازنده و نشر اکاذیب رو شناختیم و دیدیم که نیت و واقعیت، چقدر تو این تشخیص نقش دارن.

در نهایت، دیدیم که مجازات این جرم میتونه حبس یا شلاق باشه و قانون این امکان رو به ما میده که برای اعاده حیثیت (برگردوندن آبرو) هم اقدام کنیم. یادتون باشه که برای این جرم، لازم نیست حتماً ضرر مادی اتفاق افتاده باشه؛ همین که دروغی با نیت بد پخش بشه، جرم محقق شده.

پس تو این دنیای پر از اطلاعات، بیایید حواسمون باشه چی میگیم و چی منتشر می کنیم. قبل از اینکه هر مطلبی رو پخش کنیم، کمی صبر کنیم و مطمئن بشیم که حقیقت داره. این کار نه تنها به حفظ آرامش جامعه کمک می کنه، بلکه از خودمون هم در برابر عواقب قانونی محافظت می کنه. اگر هم خدای ناکرده تو چنین موقعیتی قرار گرفتید، چه شاکی باشید و چه متهم، توصیه اکید اینه که حتماً با یه وکیل متخصص مشورت کنید تا بتونید بهترین تصمیم رو بگیرید و از حقوق خودتون دفاع کنید.