چگونه بفهمیم یک مجله اسکوپوس است

تشخیص نمایه‌شدن یک مجله در پایگاه استنادی معتبر اسکوپوس برای پژوهشگران حیاتی است. اصلی‌ترین روش بررسی اعتبار نشریه استفاده از وب‌سایت رسمی Scopus Sources است که فهرست دقیق مجلات نمایه شده را ارائه می‌دهد. این ابزار به شما کمک می‌کند تا با جستجوی عنوان یا شاپا (ISSN) وضعیت نمایه‌سازی ژورنال مورد نظر را به‌سرعت و با اطمینان بالا مشخص کنید.

روش‌های اصلی بررسی نمایه‌شدن مجله در Scopus

برای اطمینان از اینکه یک نشریه علمی در پایگاه داده معتبر و شناخته‌شده اسکوپوس (Scopus) نمایه‌سازی شده است پژوهشگران و نویسندگان مقالات علمی می‌توانند از چندین شیوه مطمئن بهره ببرند. این روش‌ها به شما کمک می‌کنند تا با دقت وضعیت یک ژورنال را بررسی کرده و از اعتبار آن برای انتشار یافته‌های پژوهشی خود مطمئن شوید. نمایه‌شدن در اسکوپوس نشان‌دهنده رعایت استانداردهای مشخصی از نظر کیفیت محتوا فرآیند داوری و انتشار منظم است که برای جامعه علمی بین‌المللی اهمیت فراوانی دارد. استفاده از منابع رسمی و معتبر برای این بررسی از افتادن در دام مجلات جعلی یا کم‌اعتبار جلوگیری می‌کند. در ادامه به تفصیل به اصلی‌ترین و قابل‌اعتمادترین روش‌های موجود برای بررسی نمایه‌شدن یک مجله در این پایگاه استنادی می‌پردازیم.

استفاده از وب‌سایت رسمی Scopus Sources

قطعی‌ترین و مطمئن‌ترین راه برای بررسی نمایه‌شدن یک مجله در پایگاه اسکوپوس مراجعه مستقیم به وب‌سایت رسمی Scopus Sources است که توسط ناشر اسکوپوس یعنی الزویر (Elsevier) مدیریت می‌شود. این وب‌سایت در واقع فهرست جامعی از تمام نشریات کتاب‌ها سری مقالات کنفرانسی و نشریات تجاری نمایه شده در اسکوپوس را ارائه می‌دهد و به‌طور منظم به‌روزرسانی می‌شود. برای استفاده از این ابزار کافی است به آدرس scopus.com/sources مراجعه کنید. در صفحه اصلی این وب‌سایت شما می‌توانید با استفاده از فیلترها و گزینه‌های مختلف به جستجوی مجله مورد نظر خود بپردازید. ابزارهای جستجو به شما امکان می‌دهند تا بر اساس عنوان دقیق مجله (Title) شماره استاندارد بین‌المللی پیایند (ISSN – هم برای نسخه چاپی و هم الکترونیکی) نام ناشر (Publisher) یا حتی موضوع تخصصی (Subject Area) جستجو را انجام دهید. پس از وارد کردن اطلاعات مربوطه و کلیک بر روی دکمه جستجو نتایج نمایش داده می‌شوند. اگر مجله مورد نظر شما در اسکوپوس نمایه شده باشد اطلاعات آن شامل عنوان ناشر شماره ISSN پوشش موضوعی و مهم‌تر از همه دوره پوشش (Coverage) آن در اسکوپوس نمایش داده خواهد شد. دوره پوشش به شما نشان می‌دهد که مقالات این مجله از چه سالی تا چه سالی در پایگاه اسکوپوس نمایه شده‌اند. همچنین وضعیت مجله (Status) نیز مشخص می‌شود که می‌تواند Active (فعال و در حال نمایه‌سازی) Discontinued (نمایه‌سازی آن متوقف شده) یا Transfered (به ناشر دیگری منتقل شده) باشد. مشاهده نام مجله با وضعیت Active و دوره پوشش به‌روز بهترین نشانه برای نمایه‌شدن آن در اسکوپوس است. این روش به دلیل اینکه مستقیماً از منبع اصلی اطلاعات استخراج می‌شود بالاترین سطح اطمینان را برای پژوهشگران فراهم می‌کند.

جستجو در پایگاه‌های اطلاعاتی دانشگاهی

بسیاری از دانشگاه‌ها مؤسسات تحقیقاتی و کتابخانه‌های بزرگ دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی علمی گسترده‌ای از طریق اشتراک‌های سازمانی خود فراهم می‌کنند. این پایگاه‌ها اغلب شامل دسترسی به محتوای اسکوپوس نیز می‌شوند. اگرچه این روش مستقیماً یک ابزار جستجو برای بررسی نمایه‌شدن مجلات نیست (مانند Scopus Sources) اما می‌تواند به صورت غیرمستقیم و به عنوان ابزاری کمکی مورد استفاده قرار گیرد. از طریق پورتال کتابخانه دیجیتال دانشگاه خود ممکن است بتوانید به پایگاه داده اسکوپوس دسترسی پیدا کنید و سپس در داخل محیط اسکوپوس از بخش Sources یا ابزارهای مشابه برای بررسی مجلات استفاده کنید. همچنین کارشناسان و کتابداران متخصص در کتابخانه‌های دانشگاهی معمولاً با نحوه کار با این پایگاه‌ها آشنایی کامل دارند. شما می‌توانید با مراجعه به بخش پژوهش یا کتابخانه دانشگاه خود از آن‌ها درخواست کمک کنید تا وضعیت نمایه‌شدن مجله مورد نظرتان را در اسکوپوس بررسی کنند. آن‌ها با استفاده از دسترسی‌های سازمانی خود می‌توانند اطلاعات دقیقی از پایگاه اسکوپوس استخراج کرده و در اختیار شما قرار دهند. این روش به‌خصوص برای دانشجویانی که دسترسی مستقیم به ابزارهای پولی مانند پایگاه کامل اسکوپوس ندارند مفید است اما لازم است توجه داشته باشید که اطلاعات نهایی و معتبر همواره از طریق ابزار رسمی Scopus Sources قابل تأیید است. جستجو در پایگاه‌های اطلاعاتی دیگر که ممکن است بخشی از اطلاعات اسکوپوس را پوشش دهند (بسته به نوع اشتراک دانشگاه) نیز می‌تواند نشانه‌هایی از نمایه‌شدن یک مجله ارائه دهد اما تأیید نهایی باید از منبع اصلی صورت گیرد.

بررسی در لیست اصلی مجلات Master Journal List

لیست اصلی مجلات (Master Journal List – MJL) ابزاری است که توسط Clarivate Analytics (ناشر پایگاه داده Web of Science یا همان ISI سابق) ارائه می‌شود و عمدتاً برای بررسی نمایه‌شدن مجلات در مجموعه‌های مختلف Web of Science مانند Science Citation Index Expanded (SCIE) Social Sciences Citation Index (SSCI) Arts & Humanities Citation Index (AHCI) و Emerging Sources Citation Index (ESCI) کاربرد دارد. بنابراین استفاده از Master Journal List به صورت مستقیم برای تأیید نمایه‌شدن یک مجله *در اسکوپوس* روشی دقیق و کافی نیست زیرا این دو پایگاه داده توسط شرکت‌های رقیب اداره می‌شوند و فهرست مجلات آن‌ها با هم تفاوت دارد. ممکن است بسیاری از مجلات معتبر هم در Web of Science و هم در Scopus نمایه شده باشند اما نمایه‌شدن در یکی لزوماً به معنای نمایه‌شدن در دیگری نیست. با این حال گاهی اوقات پژوهشگران به اشتباه از این لیست برای بررسی وضعیت اسکوپوس استفاده می‌کنند. نکته مهم این است که برای بررسی نمایه‌شدن در اسکوپوس باید منحصراً از ابزار Scopus Sources استفاده کرد. اگر مجله‌ای در Master Journal List یافت شد فقط نشان‌دهنده نمایه‌شدن آن در یکی یا چند مورد از مجموعه‌های Web of Science است و برای تأیید وضعیت آن در اسکوپوس باید به Scopus Sources مراجعه کرد. بنابراین در حالی که Master Journal List ابزار بسیار مهمی برای بررسی اعتبار مجلات در دنیای Web of Science است نباید آن را با ابزار Scopus Sources اشتباه گرفت و برای تأیید نمایه‌شدن در اسکوپوس به آن اکتفا کرد. هر پایگاه داده ابزار رسمی خود را برای تأیید نمایه‌شدن مجلات دارد و استفاده از ابزار صحیح برای هر پایگاه امری ضروری است.

استعلام مستقیم از مجله

یکی دیگر از روش‌ها برای کسب اطلاعات اولیه در مورد وضعیت نمایه‌شدن یک مجله مراجعه به وب‌سایت رسمی خود مجله و یا تماس مستقیم با دفتر انتشارات یا هیئت تحریریه آن است. اغلب مجلات علمی معتبر اطلاعات مربوط به نمایه‌شدن خود را در بخش‌های مختلف وب‌سایتشان مانند صفحه «درباره مجله» (About) «برای نویسندگان» (For Authors) یا «نمایه‌سازی و چکیده‌سازی» (Indexing & Abstracting) منتشر می‌کنند. در این بخش‌ها مجله معمولاً به پایگاه‌های اطلاعاتی که مقالات آن را نمایه‌سازی می‌کنند از جمله اسکوپوس اشاره می‌کند. با بررسی این اطلاعات می‌توانید متوجه شوید که آیا مجله ادعا می‌کند که در اسکوپوس نمایه شده است یا خیر. علاوه بر این می‌توانید از طریق ایمیل یا تلفن با دفتر مجله تماس گرفته و به صورت مستقیم در مورد وضعیت نمایه‌شدن آن در اسکوپوس استعلام بگیرید. با این حال بسیار مهم است که به ادعاهای مطرح‌شده در وب‌سایت مجله یا پاسخ‌های دریافتی از دفتر آن با احتیاط برخورد کنید. متأسفانه برخی از مجلات جعلی یا کم‌اعتبار ممکن است به دروغ ادعا کنند که در پایگاه‌های معتبری مانند اسکوپوس نمایه شده‌اند تا پژوهشگران را برای ارسال مقاله فریب دهند. بنابراین در حالی که استعلام مستقیم می‌تواند اطلاعات اولیه‌ای را در اختیار شما قرار دهد هرگز نباید به تنهایی برای تأیید نمایه‌شدن در اسکوپوس به آن اکتفا کرد. همیشه لازم است که اطلاعات به‌دست‌آمده از طریق وب‌سایت یا تماس با مجله را با مراجعه به ابزار رسمی Scopus Sources تأیید نهایی کنید تا از صحت ادعای مجله اطمینان حاصل کنید. این تأیید متقابل بهترین راه برای جلوگیری از انتشار مقاله در نشریات نامعتبر است.

معیارهای تکمیلی برای تشخیص اعتبار مجلات

فراتر از صرف نمایه‌شدن یک مجله در پایگاه اسکوپوس که یک گام اساسی در تشخیص اعتبار آن محسوب می‌شود مجموعه‌ای از معیارهای تکمیلی وجود دارد که پژوهشگران می‌توانند برای ارزیابی دقیق‌تر کیفیت و اعتبار یک نشریه علمی به کار گیرند. نمایه‌شدن در اسکوپوس نشان‌دهنده این است که مجله حداقل استانداردهای اولیه را رعایت کرده است اما اعتبار واقعی یک ژورنال در گرو عوامل متعددی است که فراتر از صرف حضور در یک پایگاه داده استنادی است. بررسی این معیارها به شما کمک می‌کند تا مجلات معتبر و با کیفیت بالا را از نشریاتی که ممکن است صرفاً نمایه‌سازی شده باشند اما از نظر علمی جایگاه محکمی ندارند یا حتی از فهرست اسکوپوس حذف شده‌اند تشخیص دهید. این ارزیابی جامع به‌خصوص هنگام انتخاب مجله برای ارسال مقالات مهم پژوهشی اهمیت حیاتی پیدا می‌کند و به تضمین دیده شدن و استناد به کار شما در جامعه علمی کمک می‌کند. در ادامه به برخی از این معیارهای تکمیلی که در ارزیابی اعتبار مجلات نقش دارند می‌پردازیم.

ارزیابی وب‌سایت مجله و هیئت تحریریه

وب‌سایت یک مجله علمی معتبر اولین پنجره‌ای است که هویت و حرفه‌ای بودن آن را به نمایش می‌گذارد. یک وب‌سایت استاندارد باید طراحی حرفه‌ای ناوبری آسان و اطلاعات کامل و شفافی داشته باشد. اطلاعات تماس باید واضح و شامل آدرس فیزیکی (نه صرفاً یک فرم تماس ناشناس) ایمیل‌های رسمی و حتی شماره تلفن باشد. سیاست‌های مجله از جمله سیاست‌های مربوط به اخلاق نشر دسترسی آزاد حق تکثیر و حریم خصوصی نویسندگان و داوران باید به‌راحتی قابل دسترسی و مطالعه باشند. یکی از مهم‌ترین بخش‌ها برای ارزیابی بررسی هیئت تحریریه مجله (Editorial Board) است. اسامی اعضای هیئت تحریریه باید به همراه وابستگی‌های سازمانی (دانشگاه مؤسسه تحقیقاتی) و تخصص آن‌ها ذکر شده باشد. برای اطمینان بیشتر می‌توانید نام چند نفر از اعضای هیئت تحریریه را در پایگاه‌هایی مانند اسکوپوس یا Web of Science جستجو کنید تا از اعتبار علمی و سابقه پژوهشی آن‌ها مطمئن شوید. اعضای هیئت تحریریه یک مجله معتبر معمولاً پژوهشگران شناخته‌شده‌ای در حوزه تخصصی خود هستند و سابقه انتشار مقالات با کیفیت در نشریات معتبر دارند. نشانه‌های هشداردهنده شامل وب‌سایت‌های با طراحی ضعیف یا مشکوک عدم وجود اطلاعات تماس کامل سیاست‌های مبهم یا ناقص و وجود اسامی در هیئت تحریریه که یا شناخته‌شده نیستند یا وابستگی‌های سازمانی معتبر ندارند یا حتی بدون اطلاع و اجازه نامشان درج شده است. بررسی دقیق این جنبه‌ها می‌تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد جدیت و اعتبار واقعی مجله به دست دهد.

بررسی کیفیت محتوا و فرآیند داوری

کیفیت محتوای مقالات منتشر شده در یک مجله و شفافیت و دقت فرآیند داوری (Peer Review) آن از مهم‌ترین شاخص‌های اعتبار علمی یک نشریه هستند. برای ارزیابی کیفیت محتوا می‌توانید چند مقاله اخیر منتشر شده در مجله را دانلود و مطالعه کنید. به کیفیت پژوهش انجام شده (روش‌شناسی تحلیل داده‌ها) نگارش علمی ساختار مقاله و کیفیت ارجاع‌دهی توجه کنید. مقالات یک مجله معتبر باید نشان‌دهنده پژوهش‌های اصیل دقیق و به‌روز باشند و به خوبی ویرایش شده باشند. فرآیند داوری در نشریات معتبر یک مرحله حیاتی برای تضمین کیفیت و اعتبار مقالات است. مجله باید فرآیند داوری خود را به‌طور شفاف توضیح دهد؛ اینکه داوری به صورت تک‌نابینا (Single-Blind) دونابینا (Double-Blind) یا باز (Open) انجام می‌شود تعداد داوران و زمان‌بندی تقریبی فرآیند داوری. فرآیند داوری در مجلات معتبر معمولاً زمان‌بر است و شامل بازنگری‌های متعدد بر اساس نظرات دقیق و سازنده داوران متخصص است. نشانه‌های هشداردهنده شامل ادعای زمان داوری بسیار کوتاه (مثلاً چند روز یا یک هفته) عدم شفافیت در مورد فرآیند داوری یا انتشار مقالاتی که از نظر علمی ضعیف یا دارای اشکالات فاحش هستند. همچنین برخی مجلات جعلی ممکن است فرآیند داوری صوری داشته باشند یا اصلاً داوری انجام ندهند. مطالعه دقیق محتوا و تلاش برای درک فرآیند داوری مجله به شما کمک می‌کند تا از اعتبار علمی و دقت آن اطمینان حاصل کنید و از انتشار کار خود در نشریاتی که استانداردهای لازم را رعایت نمی‌کنند پرهیز نمایید.

تحلیل شاخص‌های استنادی و جایگاه مجله (SJR, CiteScore و…)

شاخص‌های استنادی معیارهایی هستند که جایگاه و تأثیر یک مجله را در جامعه علمی بر اساس تعداد و کیفیت استنادهایی که مقالات منتشر شده در آن دریافت می‌کنند نشان می‌دهند. برای مجلات نمایه‌شده در اسکوپوس مهم‌ترین این شاخص‌ها عبارتند از CiteScore SJR (SCImago Journal Rank) و SNIP (Source Normalized Impact per Paper). این شاخص‌ها در صفحه مربوط به هر مجله در وب‌سایت Scopus Sources قابل مشاهده هستند و به‌طور منظم به‌روزرسانی می‌شوند. CiteScore میانگین تعداد استنادهای دریافتی مقالات منتشر شده در یک مجله طی چهار سال گذشته را نشان می‌دهد و یک معیار نسبتاً ساده از تأثیر کلی مجله است. SJR یک معیار پیچیده‌تر است که نه تنها تعداد استنادها بلکه اعتبار و جایگاه مجلاتی که به آن استناد کرده‌اند را نیز در نظر می‌گیرد؛ استناد از مجلات معتبرتر وزن بیشتری دارد. SNIP تأثیر استنادی یک مجله را با توجه به حوزه موضوعی آن نرمال‌سازی می‌کند و امکان مقایسه مجلات در رشته‌های مختلف را فراهم می‌سازد. تحلیل این شاخص‌ها اطلاعات ارزشمندی در مورد جایگاه مجله در حوزه تخصصی خود میزان دیده شدن و استناد به مقالات آن و روند تغییرات تأثیر آن در طول زمان ارائه می‌دهد. مجلات با شاخص‌های استنادی بالا و روند رو به رشد معمولاً از اعتبار و نفوذ بیشتری در جامعه علمی برخوردارند. در مقابل مجلات با شاخص‌های پایین یا روند نزولی ممکن است جایگاه ضعیف‌تری داشته باشند یا با مشکلاتی مواجه باشند. مقایسه شاخص‌های یک مجله با سایر مجلات هم‌حوزه در اسکوپوس (که از طریق رتبه‌بندی Quartile یا Q مشخص می‌شود) نیز به درک بهتر جایگاه آن کمک می‌کند.

شیوه دسترسی و انتشار مقالات

شیوه دسترسی به مقالات منتشر شده در یک مجله نیز می‌تواند در ارزیابی آن مورد توجه قرار گیرد. مجلات علمی معمولاً به دو صورت اصلی مقالات خود را منتشر می‌کنند: اشتراکی (Subscription) یا دسترسی آزاد (Open Access). در مدل اشتراکی خوانندگان یا مؤسسات آن‌ها (مانند دانشگاه‌ها) برای دسترسی به مقالات باید حق اشتراک پرداخت کنند. در مدل دسترسی آزاد مقالات به صورت رایگان برای هر کسی قابل دسترسی هستند. مدل دسترسی آزاد خود انواع مختلفی دارد از جمله دسترسی آزاد طلایی (Gold OA) که مجله بلافاصله پس از انتشار مقاله را رایگان در دسترس قرار می‌دهد (و معمولاً هزینه انتشار یا APC را از نویسنده دریافت می‌کند) و دسترسی آزاد سبز (Green OA) که نویسنده نسخه پذیرفته‌شده مقاله را در یک مخزن باز (مانند مخزن دانشگاهی) قرار می‌دهد. هر دو نوع مجلات اشتراکی و دسترسی آزاد می‌توانند در اسکوپوس نمایه شوند و اعتبار بالایی داشته باشند. با این حال در مورد مجلات دسترسی آزاد به‌خصوص آن‌هایی که هزینه انتشار (APC) دریافت می‌کنند باید با دقت بیشتری عمل کرد. نرخ APC باید معقول و متناسب با خدمات ارائه شده (مانند فرآیند داوری دقیق ویرایش نمایه‌سازی) باشد. مجلات جعلی دسترسی آزاد اغلب با دریافت هزینه‌های بالا و بدون ارائه خدمات مناسب یا فرآیند داوری معتبر به دنبال کسب درآمد هستند. بررسی شفافیت مجله در مورد هزینه‌ها سیاست‌های بازپرداخت (در صورت رد مقاله) و خدمات ارائه شده اهمیت دارد. همچنین بررسی اینکه آیا مجله دسترسی آزاد در فهرست راهنمای مجلات دسترسی آزاد (DOAJ) که یک فهرست سفید از مجلات OA معتبر است نمایه شده می‌تواند نشانه مثبتی باشد.

انطباق موضوعی مجله با حوزه تخصصی

یکی از نشانه‌های مهم اعتبار و جدیت یک مجله علمی داشتن حوزه موضوعی مشخص و تمرکز بر انتشار مقالات مرتبط با آن حوزه است. مجلات معتبر معمولاً دامنه موضوعی (Scope) روشنی دارند که در وب‌سایتشان به تفصیل توضیح داده شده است. مقالات منتشر شده در مجله نیز باید با این دامنه موضوعی همخوانی داشته باشند. این انطباق موضوعی به خوانندگان و پژوهشگران کمک می‌کند تا به‌راحتی مجلات مرتبط با حوزه کاری خود را پیدا کنند و همچنین تضمین می‌کند که مقالات ارسالی توسط داوران متخصص در همان زمینه ارزیابی می‌شوند. برای بررسی این معیار به بخش Scope یا Aims & Scope در وب‌سایت مجله مراجعه کنید و توضیحات آن را با دقت بخوانید. سپس چند شماره اخیر مجله را بررسی کرده و عناوین و چکیده مقالات منتشر شده را مرور کنید. آیا مقالات منتشر شده واقعاً در چارچوب دامنه موضوعی اعلام شده قرار می‌گیرند؟ آیا مجله مقالاتی را در موضوعات کاملاً نامرتبط منتشر کرده است؟ مجلات جعلی یا کم‌اعتبار اغلب دامنه موضوعی بسیار وسیع یا مبهمی دارند و هر نوع مقاله‌ای را بدون توجه به تخصص خود می‌پذیرند. این عدم تمرکز می‌تواند نشانه‌ای از نبود فرآیند داوری تخصصی و صرفاً هدف قرار دادن نویسندگان برای کسب درآمد باشد. انتخاب مجله‌ای که حوزه موضوعی آن دقیقاً با پژوهش شما همخوانی دارد نه تنها شانس پذیرش مقاله شما را افزایش می‌دهد بلکه تضمین می‌کند که مقاله شما توسط خوانندگان علاقه‌مند در همان حوزه دیده خواهد شد.

بررسی وجود مجله در لیست‌های سیاه یا هشدارهای ناشران جعلی

یکی از گام‌های مهم در ارزیابی اعتبار یک مجله بررسی سابقه آن از نظر قرار گرفتن در فهرست مجلات یا ناشران جعلی (Predatory Journals/Publishers) یا دریافت هشدارهای رسمی است. اگرچه پایگاه اسکوپوس خود دارای فرآیندهای ارزیابی مستمر برای مجلات نمایه شده است و مجلاتی که از استانداردها فاصله بگیرند را از فهرست خود حذف می‌کند (با وضعیت Discontinued), اما مطلع بودن از سایر منابع هشداردهنده نیز مفید است. در گذشته فهرستی به نام Beall’s List وجود داشت که ناشران و مجلات جعلی را شناسایی و منتشر می‌کرد هرچند این لیست دیگر به‌روز نمی‌شود. با این حال اصول و معیارهای ذکر شده در آن همچنان برای تشخیص مجلات مشکوک کاربرد دارد. برخی مؤسسات دانشگاهی یا پژوهشی نیز ممکن است فهرست‌های داخلی از مجلات نامعتبر یا مشکوک تهیه و منتشر کنند. علاوه بر این باید به هشدارهایی که از سوی سازمان‌های علمی معتبر انجمن‌های علمی یا حتی همکاران و اساتید دریافت می‌کنید توجه داشته باشید. نشانه‌هایی مانند دریافت ایمیل‌های ناخواسته برای ارسال مقاله (Spamming) فشار برای انتشار سریع با دریافت هزینه بالا درخواست پرداخت قبل از پذیرش مقاله عدم شفافیت در مورد فرآیند داوری و انتشار و عدم پاسخگویی مناسب به سؤالات همگی می‌توانند نشانه‌هایی از یک مجله جعلی باشند. بررسی دقیق وضعیت مجله در Scopus Sources (اطمینان از اینکه وضعیت آن Active است و اخیراً Discontinued نشده باشد) و همچنین جستجو در مورد نام مجله یا ناشر آن در وب برای یافتن هرگونه هشدار یا نقد از سوی جامعه علمی بخش مهمی از فرآیند ارزیابی اعتبار است.

مقایسه پایگاه‌های اطلاعاتی علمی مختلف

در دنیای انتشارات علمی پایگاه‌های اطلاعاتی متعددی وجود دارند که به نمایه‌سازی سازماندهی و ارائه دسترسی به مقالات و نشریات علمی می‌پردازند. هر یک از این پایگاه‌ها دارای ویژگی‌ها پوشش موضوعی و معیارهای ارزیابی خاص خود هستند. درک تفاوت‌ها و شباهت‌های میان این پایگاه‌ها برای پژوهشگران از اهمیت بالایی برخوردار است به‌خصوص هنگام انتخاب مجله برای انتشار مقاله یا جستجو برای منابع علمی معتبر. اسکوپوس و Web of Science (ISI) دو مورد از شناخته‌شده‌ترین و پرکاربردترین پایگاه‌های استنادی بین‌المللی هستند در حالی که مجلات علمی پژوهشی داخلی نیز نقش مهمی در اکوسیستم علمی هر کشور ایفا می‌کنند. مقایسه این پایگاه‌ها به ما کمک می‌کند تا جایگاه و ویژگی‌های هر یک را بهتر بشناسیم و بتوانیم انتخاب‌های آگاهانه‌تری در فعالیت‌های پژوهشی خود داشته باشیم. این مقایسه می‌تواند بر اساس معیارهایی مانند تعداد نشریات تحت پوشش دامنه موضوعی معیارهای ارزیابی مجلات شاخص‌های استنادی مورد استفاده و گستره جغرافیایی نشریات صورت پذیرد.

اسکوپوس در مقابل ISI (Web of Science)

پایگاه‌های اسکوپوس (Scopus) که توسط الزویر (Elsevier) ارائه می‌شود و Web of Science (WoS) که پیش‌تر با نام ISI شناخته می‌شد و اکنون توسط Clarivate Analytics مدیریت می‌شود دو رقیب اصلی در زمینه نمایه‌سازی استنادی مقالات علمی هستند. هر دو پایگاه به عنوان منابع اصلی برای ارزیابی تأثیر و جایگاه مجلات و پژوهشگران در سطح بین‌المللی شناخته می‌شوند اما تفاوت‌های مهمی با هم دارند. از نظر پوشش اسکوپوس به‌طور کلی تعداد بیشتری از مجلات به‌خصوص در حوزه‌های علوم اجتماعی هنر و علوم انسانی و همچنین نشریات منطقه‌ای و بین‌المللی غیرانگلیسی‌زبان را نسبت به هسته اصلی Web of Science (مانند SCIE, SSCI, AHCI) پوشش می‌دهد. Web of Science تاریخچه طولانی‌تری در نمایه‌سازی دارد و در برخی رشته‌های علوم پایه و پزشکی به صورت سنتی جایگاه مستحکم‌تری داشته است. معیارهای ارزیابی مجلات نیز در این دو پایگاه متفاوت است. Web of Science از شاخص Impact Factor (IF) که در Journal Citation Reports (JCR) منتشر می‌شود به عنوان معیار اصلی تأثیر مجله استفاده می‌کند در حالی که اسکوپوس از شاخص‌هایی مانند CiteScore SJR و SNIP بهره می‌برد. هرچند روش محاسبه این شاخص‌ها متفاوت است اما همگی به نوعی میزان استناد به مقالات یک مجله را منعکس می‌کنند. بسیاری از مجلات بسیار معتبر و با تأثیر بالا در هر دو پایگاه نمایه شده‌اند اما ممکن است مجله‌ای در یکی از این پایگاه‌ها نمایه شده باشد و در دیگری نباشد. انتخاب بین این دو پایگاه اغلب به حوزه تخصصی نیازهای خاص پژوهشگر و الزامات نهادهای دانشگاهی یا حمایتی بستگی دارد. جدول زیر برخی تفاوت‌های کلیدی را نشان می‌دهد:

ویژگی	اسکوپوس (Scopus)	Web of Science (ISI)
ناشر	الزویر (Elsevier)	کلریویت آنالیتیکس (Clarivate Analytics)
تاریخچه	از سال ۲۰۰۴	تاریخچه طولانی‌تر (ریشه در دهه ۱۹۶۰)
تعداد نشریات تحت پوشش	بیشتر (حدود ۲۷۰۰۰ عنوان)	کمتر در مجموعه‌های اصلی (حدود ۲۱۰۰۰ عنوان در مجموعه‌های مختلف)
پوشش موضوعی	گسترده‌تر به‌خصوص در علوم اجتماعی هنر و علوم انسانی نشریات منطقه‌ای	تمرکز سنتی بر علوم پایه پزشکی مهندسی؛ پوشش خوب در علوم اجتماعی و انسانی در مجموعه‌های مربوطه
انواع محتوا	مجلات کتاب‌ها مقالات کنفرانسی نشریات تجاری	مجلات مقالات کنفرانسی کتاب‌ها (بسته به مجموعه)
شاخص‌های ارزیابی مجله	CiteScore, SJR, SNIP	Impact Factor (IF) در JCR, Eigenfactor Score, Article Influence Score
به‌روزرسانی شاخص‌ها	به‌طور معمول سالانه (CiteScore ماهانه/سالانه)	سالانه (JCR)
تمرکز جغرافیایی	پوشش گسترده‌تر بین‌المللی	تمرکز تاریخی بیشتر بر نشریات انگلیسی‌زبان و غربی اما در حال گسترش

اسکوپوس در مقابل مجلات علمی پژوهشی داخلی

مجلات علمی پژوهشی داخلی به نشریاتی اطلاق می‌شود که توسط دانشگاه‌ها مؤسسات تحقیقاتی یا انجمن‌های علمی در داخل یک کشور منتشر می‌شوند و از سوی نهادهای علمی همان کشور (مانند وزارت علوم تحقیقات و فناوری در ایران) دارای درجه علمی پژوهشی شناخته شده‌اند. این مجلات نقش مهمی در انتشار یافته‌های پژوهشی در سطح ملی به‌خصوص در موضوعات مرتبط با نیازها و مسائل بومی و همچنین فراهم کردن فرصت انتشار برای پژوهشگران داخلی ایفا می‌کنند. با این حال تفاوت‌های اساسی بین مجلات علمی پژوهشی داخلی و مجلات نمایه‌شده در پایگاه‌های بین‌المللی مانند اسکوپوس وجود دارد. اصلی‌ترین تفاوت در گستره و سطح اعتبار است. مجلات علمی پژوهشی داخلی عمدتاً در سطح ملی شناخته شده و ارزیابی می‌شوند در حالی که مجلات اسکوپوس تحت فرآیندهای ارزیابی سخت‌گیرانه‌ای در سطح بین‌المللی قرار می‌گیرند و هدف آن‌ها دستیابی به مخاطب و تأثیرگذاری در سطح جهانی است. معیارهای پذیرش و داوری در مجلات اسکوپوس معمولاً سخت‌گیرانه‌تر است و رقابت برای انتشار مقاله در آن‌ها بسیار بیشتر است. نمایه‌شدن در اسکوپوس نشان‌دهنده رعایت استانداردهای بین‌المللی در زمینه کیفیت محتوا فرآیند داوری اخلاق نشر و انتشار منظم است. این امر منجر به دیده شدن بیشتر مقالات در سطح جهانی افزایش استناد به آن‌ها و در نتیجه ارتقای جایگاه علمی نویسندگان و نهادهای متبوعشان می‌شود. در حالی که انتشار در مجلات علمی پژوهشی داخلی برای ارتقای علمی در داخل کشور و پاسخگویی به نیازهای بومی اهمیت دارد برای شناخته شدن در جامعه علمی بین‌المللی و افزایش شانس پذیرش در دانشگاه‌ها و مؤسسات خارجی انتشار در مجلات نمایه‌شده در پایگاه‌هایی مانند اسکوپوس و Web of Science معمولاً ضروری تلقی می‌شود. البته برخی از مجلات علمی پژوهشی داخلی با کیفیت بالا ممکن است پس از طی مراحل ارزیابی در پایگاه‌های بین‌المللی نیز نمایه شوند که این امر به اعتبار آن‌ها در هر دو سطح ملی و بین‌المللی می‌افزاید.

معرفی برخی مجلات Scopus با دسترسی آزاد

مجلات دسترسی آزاد (Open Access) آن دسته از نشریات علمی هستند که مقالات منتشر شده در آن‌ها بدون نیاز به پرداخت هزینه اشتراک به صورت رایگان برای عموم قابل دسترسی هستند. این مدل انتشار به افزایش سرعت و گستره انتشار دانش کمک می‌کند. بسیاری از مجلات معتبر که در پایگاه اسکوپوس نمایه شده‌اند از مدل دسترسی آزاد استفاده می‌کنند. این به این معنی است که پژوهشگران می‌توانند از اعتبار نمایه‌سازی در اسکوپوس و مزایای دسترسی آزاد به صورت همزمان بهره‌مند شوند. در اینجا به معرفی برخی از مجلات برجسته و شناخته‌شده با دسترسی آزاد که در پایگاه اسکوپوس نمایه شده‌اند می‌پردازیم. این مجلات اغلب چندرشته‌ای بوده یا در حوزه‌های وسیعی فعالیت می‌کنند و فرصت‌های مناسبی برای انتشار مقالات با کیفیت در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهند. مهم است به یاد داشته باشید که حتی در مجلات دسترسی آزاد معتبر فرآیند داوری سخت‌گیرانه برای تضمین کیفیت مقالات وجود دارد.

برخی از این مجلات عبارتند از:

• PLOS One: یکی از بزرگترین مجلات دسترسی آزاد چندرشته‌ای که طیف وسیعی از موضوعات در علوم پایه پزشکی علوم اجتماعی و انسانی را پوشش می‌دهد. به دلیل حجم بالای مقالات و دامنه وسیع فرآیند داوری آن بر صحت علمی تمرکز دارد تا اهمیت بالقوه.
• Scientific Reports: مجله‌ای چندرشته‌ای از گروه انتشارات Nature که مقالات اصیل در تمامی حوزه‌های علوم طبیعی پزشکی و مهندسی را منتشر می‌کند. این مجله نیز حجم بالایی از مقالات را پوشش می‌دهد و در اسکوپوس نمایه شده است.
• Frontiers series: مجموعه‌ای بزرگ از مجلات دسترسی آزاد که در حوزه‌های مختلف علوم (مانند Neuroscience, Psychology, Plant Science, Environmental Science و غیره) فعالیت می‌کنند. این مجلات به دلیل پلتفرم انتشار و داوری خود شناخته شده‌اند و بسیاری از آن‌ها در اسکوپوس نمایه هستند.
• MDPI journals: یک ناشر بزرگ مجلات دسترسی آزاد که تعداد زیادی مجله در حوزه‌های مختلف علمی منتشر می‌کند. بسیاری از مجلات MDPI در اسکوپوس و سایر پایگاه‌های معتبر نمایه شده‌اند. انتخاب مجله مناسب در این مجموعه نیازمند بررسی دقیق جایگاه هر مجله خاص است.
• BioMed Central (BMC) journals: ناشری دیگر که مجموعه‌ای گسترده از مجلات دسترسی آزاد در حوزه‌های زیست‌شناسی و پزشکی را منتشر می‌کند. بسیاری از مجلات BMC نیز در اسکوپوس نمایه شده‌اند و از اعتبار خوبی برخوردارند.

استفاده از این مجلات دسترسی آزاد می‌تواند به افزایش دیده شدن و خوانده شدن مقالات شما کمک کند زیرا دسترسی به آن‌ها برای همه رایگان است. با این حال همواره پیش از ارسال مقاله اعتبار مجله مورد نظر در اسکوپوس را از طریق Scopus Sources تأیید کنید و معیارهای تکمیلی اعتبار را نیز مد نظر قرار دهید.

برای اپلای دکتری به چند مقاله اسکوپوس نیاز دارم؟

تعداد دقیق به رشته دانشگاه و کشور بستگی دارد. کیفیت و ارتباط مقاله با حوزه تخصصی شما مهم‌تر از تعداد صرف است. معمولاً ۱ تا ۲ مقاله با کیفیت می‌تواند تاثیرگذار باشد.

آیا مجلات اسکوپوس رایگان هم وجود دارند؟

بله بسیاری از مجلات اسکوپوس از نوع دسترسی آزاد (Open Access) هستند که مطالعه مقالات آن‌ها رایگان است هرچند ممکن است نویسنده هزینه‌ای برای انتشار (APC) بپردازد.

تفاوت اصلی بین پایگاه اسکوپوس و ISI چیست؟

تفاوت‌ها شامل ناشر تعداد و پوشش موضوعی مجلات (اسکوپوس گسترده‌تر) و شاخص‌های ارزیابی (CiteScore/SJR در مقابل Impact Factor) است. بسیاری از مجلات برتر در هر دو نمایه می‌شوند.

مجلات اسکوپوس معتبرتر هستند یا مجلات علمی پژوهشی؟

اعتبار به معیارهای مختلفی بستگی دارد. مجلات اسکوپوس به‌طور کلی دارای اعتبار بین‌المللی بالاتری هستند و فرآیندهای داوری و نمایه‌سازی سخت‌گیرانه‌تری در سطح جهانی دارند نسبت به مجلات علمی پژوهشی داخلی.