دادخواست ابطال رای داوری

وقتی پای اختلاف های حقوقی وسط می آید، خیلی وقت ها افراد برای سرعت بخشیدن به کار و دوری از پیچ وخم های دادگاه، سراغ داوری می روند. این روش هرچند معمولاً کمک کننده است و باعث می شود پرونده ها زودتر به نتیجه برسند، اما گاهی اوقات رایی که داور می دهد، با چیزی که انتظارش را داریم یا حتی با قانون، فاصله دارد. اینجا است که ممکنه نیاز به دادخواست ابطال رای داوری پیدا کنید. یعنی با اینکه داوری راهی برای فصل خصومت هاست و رای داور هم معمولاً قطعیه، اما قانون گذار در ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی، موارد خاصی رو پیش بینی کرده که به ما اجازه می ده تا از دادگاه بخواهیم این رای رو باطل کنه و به قول معروف، تیرمون به سنگ نخوره و حقمون ضایع نشه. تو این مقاله قراره گام به گام باهم بررسی کنیم که چطور میشه این کار رو انجام داد و چه نکاتی رو باید حواسمون باشه.

مفهوم ابطال رای داوری و تمایزات کلیدی

قبل از اینکه وارد جزئیات بشیم، بهتره اول تکلیف چند تا مفهوم اصلی رو روشن کنیم. وقتی صحبت از ابطال رای داوری میشه، دقیقاً منظور چیه و چه فرقی با بقیه اصطلاحات حقوقی داره؟

ابطال رای داوری چیست؟

خیلی ساده بخوام بگم، ابطال رای داوری یعنی از بین بردن اثر قانونی رایی که داور صادر کرده. این کار با تصمیم دادگاه انجام میشه و دلیلش هم اینه که رای داور، ایرادات اساسی و قانونی داره که باعث میشه نشه اون رو قابل اجرا دونست. هدف ما از دادخواست ابطال رای داوری هم دقیقاً همینه که این رای رو از گردونه خارج کنیم و اعتبار قانونیش رو ازش بگیریم.

تفاوت ابطال و بطلان رای داور

شاید این دو کلمه شبیه هم به نظر بیان، اما تو عالم حقوق یه ریزه کاری هایی دارن که مهمه بدونیم. «ابطال» وقتی به کار میره که یه عمل حقوقی از اول صحیح بوده، ولی به خاطر اتفاقاتی که بعداً افتاده یا نقص هایی که بعداً معلوم شده، قابلیت ادامه پیدا کردن رو از دست میده و باید باطل بشه. مثل اینکه یه قرارداد رو اول صحیح منعقد کردیم، اما بعداً به دلیل عدم اجرای تعهدات یکی از طرفین، تصمیم می گیریم اون رو فسخ یا باطل کنیم.

اما «بطلان» یعنی اون عمل حقوقی از همون اول که شکل گرفته، ایراد اساسی داشته و اصلاً صحیح نبوده. مثل اینکه یه قرارداد رو با یه شخص فاقد اهلیت (مثلاً یه بچه) ببندیم که از اول باطله و اثری نداره.

در مورد رای داوری، تو ماده 490 و 491 قانون آیین دادرسی مدنی از «حکم به بطلان رای داور» صحبت شده و تو ماده 33 قانون داوری تجاری بین المللی از «درخواست ابطال رای داور». خلاصه اینکه، هر دو عبارت رو میشه به کار برد و منظور، از بین بردن اعتبار رای داوره. اما اگه بخواهیم دقیق تر باشیم، چون داور در ظاهر رایی رو صادر کرده که فرآیند داوری رو طی کرده، اصطلاح «ابطال» شاید مناسب تر باشه چون به دلیل ایرادات بعدی یا کشف ایرادات ماهوی، اون رو از اعتبار ساقط می کنیم.

تفاوت اعتراض به رای داور و دادخواست ابطال رای داور

اینجا هم یه نکته ظریف دیگه وجود داره. رای داور معمولاً قطعیه و نمیشه مثل احکام دادگاه بهش «اعتراض» کرد یا مثلاً درخواست تجدیدنظر داد. وقتی می گیم «اعتراض به رای داور»، معمولاً منظور همون دادخواست ابطال رای داوری هست. یعنی این تنها راهی که قانون برای مخالفت با رای داور گذاشته، همین ابطال رایه. پس نذارید این دو تا عبارت شما رو گیج کنن؛ وقتی از اعتراض به رای داور حرف می زنیم، یعنی داریم به دنبال ابطال اون هستیم.

اعتبار رای داور تا قبل از ابطال

یه سوال مهم پیش میاد: آیا تا زمانی که رای داور باطل نشده، معتبره و میشه اجراش کرد؟ بله، دقیقاً همینه. رای داور، چه درست و چه غلط، تا وقتی که دادگاه به صورت رسمی اون رو باطل نکرده، معتبر و لازم الاجرا محسوب میشه. به همین خاطره که اگه حس می کنید رای داور ایراد داره، باید هرچه سریع تر دست به کار بشید و دادخواست ابطال رای داوری رو تقدیم دادگاه کنید تا جلوی اجرای رایی که به نظرتون غیرقانونیه رو بگیرید.

جهات قانونی ابطال رای داوری (بررسی ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی)

قانون گذار بی خودی به کسی اجازه نمیده رای داور رو باطل کنه. باید دلیل و مدرک محکمه پسند داشته باشیم. ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی، مثل یه لیست مشخص، مواردی رو آورده که فقط و فقط تو همون موارد میشه درخواست ابطال رای داوری رو داد. یعنی نمیتونیم خارج از این لیست، به هر دلیلی که خودمون فکر می کنیم رای داور اشتباهه، بخواهیم اون رو باطل کنیم. بیایید بند به بند این ماده مهم رو با هم بررسی کنیم.

رای صادره مخالف با قوانین موجد حق باشد (بند 1 ماده 489)

این بند شاید یکی از کلی ترین و در عین حال مهم ترین موارد باشه. منظور از قوانین موجد حق، اون دسته از قوانینی هستن که حقوق و تکالیف اساسی افراد رو مشخص می کنن و به نوعی نظم عمومی جامعه و اخلاق حسنه رو هم تحت تأثیر قرار میدن. این قوانین به قدری مهمن که حتی طرفین داوری هم نمی تونن با توافق خودشون، داور رو مجاز کنن بر خلاف اون ها رای بده.

برای مثال، اگه رای داور بر خلاف قوانین ارث باشه یا مثلاً حقوق مالکیت افراد رو که تو سند رسمی ثبت شده، بدون دلیل قانونی خدشه دار کنه، میشه به استناد این بند درخواست ابطال رای داوری رو مطرح کرد. حتی اگه داور اصول مهم دادرسی عادلانه مثل حق دفاع یا اصل تناظر (یعنی شنیدن حرف های هر دو طرف) رو رعایت نکرده باشه، میشه گفت که رای او با قوانین موجد حق و نظم عمومی تعارض داره و قابل ابطاله.

داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده رای صادر کرده باشد (بند 2 ماده 489)

وقتی شما و طرف مقابلتون تصمیم می گیرید اختلاف رو به داوری ببرید، یه «موضوع داوری» مشخص می کنید. یعنی دقیقاً میگید که داور قراره به چی رسیدگی کنه. مثلاً میگید داور فقط راجع به میزان خسارت رسیدگی کنه. اگه داور بیاد و راجع به چیز دیگه ای، مثلاً صحت اصل قرارداد، رای بده، اینجا میگن داور از موضوع داوری خارج شده. این بند دقیقاً برای همین مواقع هست. داور فقط باید تو همون چارچوبی که براش مشخص شده رای بده. اگه فراتر از اون عمل کنه، رایش قابل ابطاله. برای مثال، اگه موضوع داوری فقط تعیین اجاره بهای معوقه باشه و داور بیاد راجع به تخلیه ملک هم رای بده، این رای در مورد تخلیه باطل میشه.

داور خارج از حدود اختیار خود رای صادر نموده باشد (بند 3 ماده 489)

این بند شباهت زیادی به بند قبلی داره، اما یه تفاوت مهم هم بینشون هست. حدود اختیارات داور رو هم توافق طرفین مشخص می کنه و هم قوانین. مثلاً طبق ماده 496 قانون آیین دادرسی مدنی، داور نمیتونه به دعوای ورشکستگی رسیدگی کنه. حتی اگه طرفین هم توافق کرده باشن که داور به ورشکستگی رسیدگی کنه، این توافق باطله و داور چنین اختیاری نداره. پس اگه داور به دعوای ورشکستگی رسیدگی کنه یا مثلاً برای کسی که اصلاً تو قرارداد داوری نبوده رای صادر کنه، از حدود اختیارش خارج شده و رایش قابل ابطاله.

نکته مهم اینجاست که اگه فقط قسمتی از رای داور خارج از اختیاراتش باشه، فقط همون قسمت باطل میشه و بقیه رای به قوت خودش باقی میمونه. این یعنی قانون گذار هوشمندانه اجازه ابطال جزئی رو هم داده تا کل رای بی جهت زیر سوال نره.

رای داور پس از انقضای مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد (بند 4 ماده 489)

برای داوری معمولاً یه مهلت مشخص میشه. این مهلت میتونه تو همون قرارداد داوری توافق شده باشه (مثلاً یک ماه یا دو ماه). اگه هم هیچی نگفته باشن، طبق تبصره ماده 484 قانون آیین دادرسی مدنی، داور باید ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ موضوع داوری، رای خودش رو صادر و تسلیم کنه. خیلی مهمه که هم صدور رای و هم ابلاغ اون، تو همین مهلت قانونی انجام بشه. اگه داور، رای رو بعد از تموم شدن این مهلت صادر کنه یا صادر کنه ولی ابلاغش بعد از مهلت باشه، اون رای قابل ابطاله. تمدید مهلت هم فقط با توافق کتبی طرفین و قبل از اتمام مهلت قبلی امکان پذیره.

رای داور با آنچه در دفتر املاک یا اسناد رسمی ثبت شده، مخالف باشد (بند 5 ماده 489)

اسناد رسمی، مثل سند مالکیت یا سند رهن، خیلی اعتبار دارن و به قول معروف سند رو نمی شه با سند زد، مگه با سند رسمی بالاتر. اگه رای داور با محتوای این اسناد رسمی که قبلاً ثبت شدن و اعتبار قانونی دارن، مخالف باشه، میشه درخواست ابطال اون رو داد. البته شرطش اینه که قبلاً بطلان اون سند رسمی اثبات نشده باشه. مثلاً اگه داور رای بده که ملکی که تو سند رسمی به نام شماست، در واقع مال کس دیگه ایه، این رای با سند رسمی شما مغایرت داره و میشه اون رو باطل کرد.

رای به وسیله داورانی صادر شده که مجاز به صدور رای نبوده اند (بند 6 ماده 489)

همه آدم ها نمیتونن داور باشن! قانون برای داوری، یه سری ممنوعیت ها گذاشته. مثلاً کسی که تو دعوا نفعی داره، یا قوم و خویش یکی از طرفین هست، نمیتونه داور بشه. این ممنوعیت ها میتونه مطلق باشه (یعنی به هیچ وجه نمیشه داور بشه) یا نسبی (یعنی با رضایت طرفین میشه داور بشه). اگه رایی توسط داوری صادر بشه که از نظر قانونی صلاحیت داوری رو نداشته، اون رای قابل ابطاله. این بند به اعتبار شخصی داور برمی گرده و تضمین می کنه که داور، بی طرف و صالح به رسیدگی بوده.

قرارداد رجوع به داوری بی اعتبار بوده باشد (بند 7 ماده 489)

اساس و ریشه داوری، همون قرارداد داوریه که شما با طرف مقابلتون می بندید. اگه این قرارداد داوری از همون اول ایراد داشته باشه (مثلاً یکی از طرفین اهلیت قانونی نداشته یا موضوع قرارداد غیرقانونی بوده)، کل فرآیند داوری زیر سوال میره. در این حالت، چون خود بنیان داوری مشکل داشته، رایی که بر اساس اون قرارداد صادر شده هم، قابل ابطاله. این بند بر صحت و اعتبار خود توافق اولیه داوری تاکید داره.

سایر جهات مؤثر بر ابطال

علاوه بر مواردی که تو ماده 489 به صورت مشخص اومده، گاهی اوقات رعایت نشدن برخی اصول اساسی دادرسی هم میتونه به ابطال رای داوری منجر بشه. این موارد معمولاً ذیل بند 1 ماده 489 (مخالف با قوانین موجد حق) یا سایر اصول کلی حقوقی جای می گیرن. مثلاً:

• نقص در ابلاغ صحیح رای داوری: اگه رای داور به درستی به شما ابلاغ نشده باشه و شما از مفاد اون بی خبر مونده باشید، این می تونه دلیلی برای ابطال باشه.

• عدم رعایت حق دفاع و ابلاغ وقت رسیدگی: هر کسی حق داره از خودش دفاع کنه. اگه داور به یکی از طرفین فرصت دفاع نداده باشه یا او رو به جلسات داوری دعوت نکرده باشه، این رای مشکل داره.

• عدم دعوت یکی از طرفین به جلسات داوری: این موضوع همون اصل تناظره که قبلاً گفتیم. داور باید به هر دو طرف فرصت حضور و بیان مطالب رو بده.

یادتون باشه که جهات ابطال رای داوری کاملاً حصری هستن و دادگاه فقط تو همین موارد مشخص شده می تونه رای داور رو باطل کنه. پس اگه میخواید دادخواست ابطال رای داوری بدید، باید دلیل محکمی بر اساس یکی از این بندها داشته باشید.

فرآیند عملی و تشریفات طرح دادخواست ابطال رای داوری

حالا که با دلایل ابطال رای داوری آشنا شدیم، وقتشه بدونیم چطور باید تو عمل این کار رو انجام بدیم. تقدیم دادخواست ابطال رای داوری یه سری مراحل و نکات خاص خودش رو داره که باید دقیقاً رعایت بشن تا دادگاه بهش رسیدگی کنه.

مهلت طرح دادخواست ابطال

یکی از مهم ترین چیزها تو ابطال رای داوری، مهلت اون هست. اگه این مهلت رو از دست بدید، حتی اگه حق با شما باشه، دیگه کاری از دست دادگاه برنمیاد. طبق ماده 490 قانون آیین دادرسی مدنی:

• برای کسایی که مقیم ایران هستن: 20 روز از تاریخ ابلاغ رای داور.

• برای کسایی که مقیم خارج از کشور هستن: 2 ماه از تاریخ ابلاغ رای داور.

این مهلت ها کاملاً قاطع هستن و دادگاه نمیتونه اون ها رو تمدید کنه. یعنی اگه یه روز هم دیر بشه، دادخواست شما با قرار رد مواجه میشه. البته یه استثنا هست: اگه ثابت کنید به خاطر عذر موجهی (مثل بیماری شدید یا سیل و زلزله) نتونستید تو مهلت مقرر دادخواست بدید، مهلت از زمانی که عذر موجه برطرف شده، دوباره شروع میشه (ماده 306 قانون آیین دادرسی مدنی).

مرجع صالح جهت رسیدگی به دعوای ابطال

اینکه دادخواست ابطال رای داوری رو باید به کدوم دادگاه ببریم، سوال مهمیه. طبق ماده 490 قانون آیین دادرسی مدنی، مرجع صالح یکی از این دو مورد هست:

1. دادگاهی که اصل دعوا رو به داوری ارجاع داده: اگه اختلاف شما اول تو دادگاه مطرح شده و بعد دادگاه اون رو به داوری فرستاده، همون دادگاه صالح به رسیدگی به دادخواست ابطال رای داوری شماست.

2. دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا رو داره: اگه شما از اول بدون دخالت دادگاه، با توافق خودتون اختلاف رو به داوری بردید، حالا باید دادخواست ابطال رو به دادگاهی بدید که اگه قرار بود به اصل اون اختلاف رسیدگی بشه، صلاحیتشو داشت.

یه نکته مهم دیگه هم هست: رای وحدت رویه شماره 836 هیات عمومی دیوان عالی کشور (مورخ 1402/06/28) تکلیف رو روشن کرده که دعوای ابطال رای داوری غیرمالی محسوب میشه. این یعنی دادگاه صلح، دیگه صلاحیت رسیدگی به این دعوا رو نداره و باید به دادگاه حقوقی (دادگاه عمومی حقوقی) مراجعه کنید. حتی تو بعضی مجتمع های قضایی، شعب تخصصی داوری هم تشکیل شده که فقط به پرونده های داوری رسیدگی می کنن.

خواهان و خوانده دعوا

تو دعوای ابطال رای داوری، باید دقیقاً بدونیم کی خواهان (کسی که دادخواست میده) و کی خوانده (کسی که دادخواست علیهش داده میشه) هست.

• خواهان: کسی که رای داور به ضررشه و محکوم علیه رای داوری محسوب میشه. این شخص همون کسیه که میخواد رای باطل بشه.

• خوانده: کسی که رای داور به نفعشه و محکوم له رای داوریه. نکته مهم اینجاست که خود داور (یا داوران) رو نباید به عنوان خوانده قرار داد، چون اون ها فقط حکم صادر کردن و طرف دعوا نیستن.

هزینه دادرسی ابطال رای داوری

همونطور که بالاتر گفتم، با توجه به رای وحدت رویه شماره 836 هیات عمومی دیوان عالی کشور، دعوای ابطال رای داوری غیرمالی محسوب میشه. این یعنی هزینه دادرسی ابطال رای داوری بر اساس تعرفه دعاوی غیرمالی دریافت میشه که معمولاً خیلی کمتر از دعاوی مالیه. این موضوع میتونه برای کسانی که نگران هزینه های حقوقی هستن، خبر خوبی باشه.

ابطال رای داور پس از اجرا و توقف عملیات اجرایی

گاهی اوقات ممکنه محکوم له، زود دست به کار شده باشه و قبل از اینکه شما دادخواست ابطال رای داوری رو بدید، درخواست اجرای رای رو داده باشه و حتی عملیات اجرایی هم شروع شده باشه. تو این شرایط نگران نباشید! شما میتونید همزمان با تقدیم دادخواست ابطال رای داوری، یه درخواست دستور موقت مبنی بر توقف عملیات اجرایی هم به دادگاه بدید.

اگه قاضی دلایل شما رو برای ابطال رای قوی بدونه، میتونه با گرفتن یه تأمین مناسب (مثلاً مبلغی وجه نقد یا یه سند ملکی) از شما، دستور موقت توقف اجرا رو صادر کنه. اگه هم بعداً رای داور به صورت قطعی باطل بشه، طبق ماده 39 قانون اجرای احکام مدنی، عملیات اجرایی بی اثر میشه و وضعیت به حالت قبل برمی گرده.

اسقاط حق اعتراض به رای داور: آیا شامل ابطال هم می شود؟

گاهی اوقات تو قرارداد داوری، طرفین توافق می کنن که حق اعتراض به رای داور رو از خودشون ساقط کنن. یعنی قول میدن که دیگه به رای داور اعتراض نکنند. سوال اینجاست که آیا این اسقاط، شامل درخواست ابطال رای داوری هم میشه؟

جوابش مهمه: خیر! حتی اگه حق اعتراض به رای داور رو از خودتون سلب کرده باشید، باز هم اگه رای داور جزو موارد ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی باشه (یعنی ایراد اساسی و قانونی داشته باشه)، میتونید دادخواست ابطال رای داوری رو بدید. نظریه مشورتی شماره 7/3749 مورخه 18-06-1387 قوه قضائیه هم این موضوع رو تأیید می کنه. این نشون میده که قانون گذار اجازه نمیده با توافق طرفین، اصول و قوانین اساسی زیر پا گذاشته بشن.

نمونه دادخواست ابطال رای داوری (همراه با نکات نگارشی)

حالا که همه چی رو میدونیم، وقتشه بریم سراغ بخش عملی کار: چطور یه نمونه دادخواست ابطال رای داوری بنویسیم؟ یادتون باشه که هر پرونده ای شرایط خاص خودشو داره و بهتره حتماً قبل از تنظیم و تقدیم دادخواست، با یه وکیل متخصص مشورت کنید. اما این نمونه میتونه یه راهنمای خوب براتون باشه.

اجزاء اصلی دادخواست ابطال رای داوری

مثل هر دادخواست دیگه ای، دادخواست ابطال رای داوری هم یه سری قسمت های اصلی داره که حتماً باید توش گنجونده بشن:

• مشخصات خواهان: (نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس، شغل)

• مشخصات خوانده: (نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس، شغل)

• خواسته: (چی از دادگاه می خواهید؟)

• دلایل و منضمات: (مدارک و مستندات شما)

• شرح دادخواست: (توضیح ماجرا و دلایل قانونی شما)

نمونه عملی دادخواست ابطال رای داوری

تصور کنید شما محکوم علیه یه رای داوری هستید و فکر می کنید داور از حدود اختیارات خودش خارج شده و رای رو بعد از اتمام مهلت داوری صادر کرده. میخواهید هم رای رو باطل کنید و هم اگه اجراییه ای صادر شده، جلوشو بگیرید.

عنوان: دادخواست ابطال رای داوری و درخواست صدور دستور موقت بر توقف عملیات اجرایی

خواهان: [نام کامل شما]، فرزند [نام پدر]، کد ملی [کد ملی شما]، به نشانی [آدرس کامل شما]

خوانده: [نام کامل طرف مقابل]، فرزند [نام پدر طرف مقابل]، کد ملی [کد ملی طرف مقابل]، به نشانی [آدرس کامل طرف مقابل]

خواسته:

1. صدور حکم بر ابطال رای داوری شماره [شماره رای داوری] مورخ [تاریخ رای داوری] صادره از [نام داور/موسسه داوری].

2. درخواست صدور دستور موقت مبنی بر توقف عملیات اجرایی رای داوری فوق الذکر تا تعیین تکلیف نهایی.

3. مطالبه کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل در صورت وجود).

دلایل و منضمات:

1. کپی مصدق قرارداد داوری مورخ [تاریخ قرارداد داوری].

2. کپی مصدق رای داوری شماره [شماره رای داوری] مورخ [تاریخ رای داوری].

3. کپی مصدق برگ ابلاغ رای داوری مورخ [تاریخ ابلاغ رای داوری].

4. (در صورت نیاز) کپی مصدق مدارک مربوط به خروج داور از حدود اختیار (مانند [ذکر سند]).

5. (در صورت نیاز) کپی مصدق مدارک مربوط به انقضای مدت داوری (مانند [ذکر سند]).

6. (در صورت نیاز) کپی مصدق برگ اجرائیه شماره [شماره اجرائیه] صادره از [مرجع صادرکننده اجرائیه].

شرح دادخواست:

با سلام و احترام،

به استحضار عالی می رساند، اینجانب/موکل [نام شما] به موجب قرارداد [نوع قرارداد، مثال: مشارکت در ساخت] مورخ [تاریخ قرارداد] با خوانده محترم [نام خوانده]، مقرر گردید که اختلافات احتمالی از طریق داوری حل و فصل گردد. بر همین اساس، موضوع اختلاف [ذکر اجمالی موضوع اختلاف] به داوری [نام داور/موسسه داوری] ارجاع شد.

داور محترم در تاریخ [تاریخ صدور رای داوری] مبادرت به صدور رای داوری شماره [شماره رای داوری] نمود که در تاریخ [تاریخ ابلاغ رای داوری] به اینجانب/موکل ابلاغ گردید.

متأسفانه، رای صادره دارای ایرادات قانونی فاحشی است که به شرح زیر می باشد:

1. خروج داور از حدود اختیارات (بند 3 ماده 489 ق.آ.د.م): [توضیح دهید که داور چطور از اختیاراتش خارج شده است. مثال: داور محترم در قرارداد داوری صرفاً مجاز به تعیین میزان خسارت تأخیر در انجام تعهد بود، اما در رای صادره، علاوه بر تعیین خسارت، اقدام به فسخ قرارداد نموده که این امر خارج از حدود اختیارات اعطا شده به ایشان می باشد.]

2. صدور رای پس از انقضای مدت داوری (بند 4 ماده 489 ق.آ.د.م): [توضیح دهید که رای پس از مهلت قانونی صادر یا ابلاغ شده است. مثال: همانطور که در قرارداد داوری مورخ [تاریخ قرارداد] قید شده بود، مهلت داوری سه ماه از تاریخ [تاریخ شروع مهلت] بوده است. لیکن رای داوری در تاریخ [تاریخ صدور/ابلاغ رای] صادر/ابلاغ گردیده که پس از انقضای مهلت قانونی داوری می باشد.]

با توجه به ایرادات مذکور، رای داوری صادره فاقد اعتبار قانونی بوده و قابل ابطال است. همچنین، خوانده محترم اقدام به درخواست صدور اجرائیه برای این رای نموده و عملیات اجرایی در جریان است که با توجه به دلایل قوی فوق، ادامه آن موجب ورود خسارات جبران ناپذیر به اینجانب/موکل خواهد شد. لذا، صدور دستور موقت مبنی بر توقف عملیات اجرایی تا زمان صدور حکم قطعی، ضروری به نظر می رسد.

بنابراین، با تقدیم این دادخواست ابطال رای داوری و ضمائم آن، از محضر محترم دادگاه تقاضای رسیدگی و صدور حکم بر ابطال رای داوری فوق الذکر و نیز صدور دستور موقت بر توقف عملیات اجرایی مورد استدعاست.

با احترام فراوان،

[نام و نام خانوادگی خواهان یا وکیل ایشان]

[امضا]

نکات مهم در نگارش و تقدیم دادخواست

• اختصار و وضوح: دادخواست باید کوتاه، روشن و بدون ابهام باشه. از زیاده گویی پرهیز کنید.

• مستندسازی قوی: حتماً تمام مدارکی که بهش اشاره می کنید (قرارداد، رای داوری، برگ ابلاغ و…) رو کپی مصدق بگیرید و پیوست دادخواست کنید.

• ذکر دقیق جهات ابطال: مهم ترین بخش، توضیح دقیق و مستند به قانون (بندهای ماده 489) برای ابطال رای داوریه. هر چقدر اینجا دقیق تر باشید، شانس موفقیتتون بیشتره.

• ارجاع به وکیل متخصص: همانطور که تاکید شد، با توجه به فنی و تخصصی بودن دعوای ابطال رای داوری، حتماً از مشاوره و کمک وکیل ابطال رای داوری استفاده کنید تا بهترین نتیجه رو بگیرید.

سرنوشت دعوا پس از ابطال رای داوری

فرض کنید دادگاه به نفع شما رای داده و رای داوری باطل شده. حالا سوال اینجاست که تکلیف اون اختلافی که از اول وجود داشته، چی میشه؟ آیا دوباره باید از اول به داوری بره؟ یا دادگاه بهش رسیدگی می کنه؟

رسیدگی مجدد به ماهیت دعوا

اینجا دو حالت پیش میاد که سرنوشت دعوا رو مشخص می کنه:

1. داوری معین (شخص یا مدت مشخص): اگه تو قرارداد داوری، یه شخص معینی رو به عنوان داور تعیین کرده بودید یا یه مدت زمان مشخصی برای داوری تعیین شده بود و الان رای داوری باطل شده، دیگه اون داور صلاحیت رسیدگی نداره. در این حالت، اختلاف شما به دادگاه ارجاع میشه و دادگاه به ماهیت دعوا رسیدگی می کنه.

2. داوری مطلق (بدون تعیین شخص یا مدت): اگه داور یا مدت داوری رو تو قرارداد مشخص نکرده بودید و بعد از ابطال رای، دادگاه تشخیص بده که طرفین همچنان مایل به داوری هستن، ممکنه دوباره اختلاف رو به داوری ارجاع بده. البته این حالت کمتر پیش میاد و معمولاً بعد از ابطال، طرفین به دادگاه مراجعه می کنن.

به طور کلی، بعد از ابطال رای داوری، دیگه داور قبلی نمی تونه به اون موضوع رسیدگی کنه و اگه طرفین دوباره توافق نکنن، دادگاه صالح به رسیدگی به اصل اختلاف خواهد بود.

اعتراض شخص ثالث به رای داور

گاهی اوقات یه نفر دیگه (شخص ثالث) که اصلاً تو قرارداد داوری دخالتی نداشته و طرف دعوا نبوده، از رای داور متضرر میشه. مثلاً رایی صادر شده که به منافعش لطمه میزنه. تو این شرایط، اون شخص ثالث میتونه با استناد به ماده 418 قانون آیین دادرسی مدنی، به رای داور اعتراض ثالث بده. اعتراض ثالث با دادخواست ابطال رای داوری فرق داره. تو اعتراض ثالث، خواهان (شخص ثالث) میخواد که رای داور نسبت به اون بی اثر بشه، نه اینکه کاملاً باطل بشه. یعنی ممکنه رای داور بین طرفین اصلی معتبر باقی بمونه، اما نسبت به شخص ثالث اثری نداشته باشه.

نمونه رای دادگاه در خصوص ابطال رای داوری (مطالعه موردی)

برای اینکه بهتر متوجه بشید دادگاه ها چطور به دادخواست ابطال رای داوری رسیدگی می کنن، بیایید یه نمونه فرضی ولی کاملاً واقعی از رای دادگاه رو بررسی کنیم:

موضوع پرونده: ابطال رای داوری به دلیل خروج داور از موضوع داوری و حدود اختیارات

خلاصه ماجرا:

آقای الف و شرکت ب با هم قرارداد پیش فروش آپارتمان بستند. تو این قرارداد شرط داوری گذاشتن که اگه اختلافی پیش اومد، یه داور مشخص به اون رسیدگی کنه. موضوع داوری رو هم خیلی صریح نوشتن: رسیدگی به میزان خسارت تأخیر در تحویل آپارتمان.

مدتی بعد، آقای الف ادعا کرد که شرکت ب تو تحویل آپارتمان تأخیر داشته و درخواست داوری رو مطرح کرد. داور هم تشکیل جلسه داد و بعد از بررسی، رایی صادر کرد. تو این رای، داور علاوه بر تعیین میزان خسارت تأخیر، دستور به فسخ قرارداد پیش فروش رو هم داده بود و شرکت ب رو محکوم به برگردوندن پول آقای الف کرده بود.

دادخواست ابطال:

شرکت ب با تقدیم دادخواست ابطال رای داوری به دادگاه صالح (دادگاه عمومی حقوقی)، ادعا کرد که رای داور قابل ابطاله. دلایلش اینا بود:

1. داور از موضوع داوری خارج شده. موضوع داوری فقط خسارت تأخیر بوده، نه فسخ قرارداد.

2. داور از حدود اختیاراتش خارج شده. تو قرارداد داوری به داور اختیار فسخ قرارداد داده نشده بود.

رای دادگاه بدوی:

دادگاه بدوی با بررسی دادخواست ابطال رای داوری و مستندات، دلایل شرکت ب رو موجه تشخیص داد. دادگاه استدلال کرد که:

• موضوع داوری به وضوح در قرارداد، میزان خسارت تأخیر تعیین شده بود.

• هیچ گونه اختیاری برای فسخ قرارداد به داور داده نشده بود.

• دستور به فسخ قرارداد، هم خروج از موضوع داوری و هم خروج از حدود اختیارات داور محسوب می شود و مخالف بندهای 2 و 3 ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی است.

لذا، دادگاه بدوی حکم بر ابطال رای داوری صادر کرد. دادگاه تصریح کرد که بخش مربوط به تعیین خسارت، به دلیل ارتباط با بخش فسخ و عدم امکان تفکیک آن، نیز ابطال می شود.

تحلیل:

این نمونه نشون میده که دادگاه ها تا چه حد روی رعایت دقیق محدوده اختیارات داور و موضوع داوری حساس هستن. حتی اگه رای داور تو بخش دیگه ای درست باشه، اگه در بخشی از حدود اختیاراتش خارج بشه، اون قسمت از رای (و گاهی کل رای) باطل میشه. اینجاست که اهمیت تنظیم دقیق قرارداد داوری و مشخص کردن دقیق وظایف و اختیارات داور روشن میشه.

نتیجه گیری

همانطور که دیدیم، دادخواست ابطال رای داوری موضوعی کاملاً تخصصی و پر از جزئیاته که نیاز به آگاهی کامل از قوانین و مراحلش داره. داوری هرچند یه راه حل سریع برای اختلافات به حساب میاد، اما رایی که از داور صادر میشه، اگه ایرادات قانونی داشته باشه، قابل ابطاله و این حق شماست که از طریق مراجع قضایی پیگیر حق و حقوقتون باشید.

از شناخت دقیق جهات ابطال رای داوری بر اساس ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی گرفته تا رعایت دقیق مهلت ها و انتخاب دادگاه صالح، همه و همه مراحل حساسی هستن که کوچک ترین اشتباهی میتونه باعث از دست رفتن حق شما بشه. فراموش نکنید که تهیه و تنظیم نمونه دادخواست ابطال رای داوری هم خودش یه هنر و تخصص خاصی میخواد که باید با دقت بالا انجام بشه.

به خاطر پیچیدگی ها و ظرافت های حقوقی این نوع دعاوی، مشاوره حقوقی تخصصی و کمک گرفتن از یه وکیل ابطال رای داوری که تجربه کافی تو این زمینه رو داره، میتونه نقش حیاتی تو موفقیت پرونده شما ایفا کنه. پس اگه با رای داوری مواجه شدید که به نظرتون ایراد داره و میخواید برای ابطالش اقدام کنید، حتماً قبل از هر کاری، با یه وکیل متخصص مشورت کنید.

سوالات متداول

آیا اگر 20 روز از ابلاغ رای داوری گذشته باشد، همچنان می توان دادخواست ابطال داد؟

خیر، متأسفانه بعد از گذشت 20 روز (یا 2 ماه برای مقیمین خارج) از تاریخ ابلاغ رای داوری، دادگاه دادخواست ابطال رای داوری شما را نمی پذیرد و قرار رد آن را صادر می کند، مگر اینکه بتوانید عذر موجهی برای تأخیر خود اثبات کنید.

اگر رای داوری در مهلت قانونی صادر شود ولی ابلاغ آن خارج از مهلت باشد، آیا قابل ابطال است؟

بله، طبق نظریات و رویه قضایی، هم صدور رای و هم ابلاغ آن باید در مهلت مقرر قانونی انجام شود. اگر ابلاغ رای داور خارج از مهلت قانونی صورت گیرد، می توان به استناد بند 4 ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی، دادخواست ابطال رای داوری را مطرح کرد.

برای طرح دادخواست ابطال رای داوری به کدام دادگاه باید مراجعه کرد؟

برای طرح دادخواست ابطال رای داوری باید به دادگاه عمومی حقوقی مراجعه کنید. این دادگاه، یا دادگاهی است که اصل دعوا را به داوری ارجاع داده بود، یا دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به اصل اختلاف را دارد. با توجه به رای وحدت رویه 836، دعوای ابطال رای داوری غیرمالی است و در صلاحیت دادگاه صلح نیست.

آیا می توان همزمان با درخواست ابطال، دستور توقف اجرای رای داوری را نیز تقاضا کرد؟

بله، شما می توانید همزمان با تقدیم دادخواست ابطال رای داوری، از دادگاه درخواست صدور دستور موقت مبنی بر توقف عملیات اجرایی رای داوری را نیز بنمایید. در صورت تشخیص قاضی و اخذ تأمین مناسب، این دستور موقت صادر خواهد شد.

پس از ابطال رای داوری، وضعیت اختلاف اصلی چه می شود؟

پس از ابطال رای داوری، اگر در قرارداد داوری، شخص یا مدت مشخصی برای داوری تعیین شده بود، داور قبلی دیگر صلاحیت رسیدگی ندارد و دادگاه به ماهیت دعوا رسیدگی خواهد کرد. در غیر این صورت، ممکن است طرفین دوباره به داوری رجوع کنند یا پرونده در دادگاه مطرح شود.

آیا داور می تواند نسبت به ابطال قرارداد پایه داوری رای صادر کند؟

خیر، صلاحیت داور از قرارداد داوری نشأت می گیرد. اگر داور بخواهد نسبت به ابطال خود قرارداد داوری یا قرارداد اصلی که مبنای داوری بوده، رای صادر کند، این عمل خارج از حدود اختیارات او بوده و رای صادره قابل ابطال است. رسیدگی به اعتبار خود قرارداد داوری در صلاحیت دادگاه است.

آیا با اسقاط حق اعتراض به رای داور، حق ابطال نیز از بین می رود؟

خیر، حتی اگر در قرارداد داوری حق اعتراض به رای داور را از خود ساقط کرده باشید، باز هم در صورتی که رای داور مشمول یکی از جهات ابطال مندرج در ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی باشد، شما حق تقدیم دادخواست ابطال رای داوری را خواهید داشت. اسقاط حق اعتراض، شامل موارد قانونی ابطال نمی شود.